Cuma günü İran’da Cumhurbaşkanlığı seçimleri yapılacak. Türkiye’de ve Kıbrıs’ta önemli gelişmeler yaşanıyor ama İran seçimlerini göz ardı edemeyiz. Bu seçimler konusunda yapılabilecek ilk tespit halkta herhangi bir heyecan ve beklenti yaratmaması. 2009 seçimlerinde yaşanan heyecan ve yoğun seçim kampanyası şimdi yok. Anayasayı Koruyucular Konseyi (Şüra-yı Nigehban) sadece 8 kişinin adaylığını onayladı. Bunlardan ikisi adaylığını geri çekti. Cuma günü 6 aday yarışacak. Aralarında ton farkı olmakla birlikte tüm adaylar muhafazakâr. Reformcular, Hasan Ruhani’yi destekleyecek. Reformcuların güçlü adayı, eski Cumhurbaşkanı Ali Ekber Hâşimi Rafsancani’nin adaylığı Anayasayı Koruyucular Konseyi tarafından reddedilmişti. Aday olabilseydi Rafsancani seçimleri kazanabilirdi. İran “derin devleti” buna izin vermedi. Hasan Ruhani, ılımlı muhafazakâr olarak biliniyor. Kısacası seçimler muhafazakârlar arasında tercih yarışı olacak. Dini lider Ayetullah Ali Hamaney’e en yakın muhafazakâr aday Millî Yüksek Güvenlik Konseyi Sekreteri ve Nükleer Baş müzakereci Said Celili. Önde gelen diğer muhafazakârlar Tahran Belediye Başkanı Muhammed Bakır Kalibaf ve eski Dışişleri Bakanı Ali Ekber Velayeti. Söz konusu 6 adayın seçmenler arasında heyecan uyandırmaması gayet doğal.
İran İslam Cumhuriyeti siyasi tarihinde bir dönüm noktası sayılan 2009 seçimleri deneyimi unutulmuş değil. Seçimleri dini lider Ali Hamaney’in desteklediği Mahmud Ahmedinecat’ın kazandığı açıklanmış, muhalefet seçimlerde hile yapıldığı gerekçesi ile sokaklara dökülünce güvenlik güçleri korkunç baskılar uygulamıştı. “Yeşil Hareket” diye bilinen muhalefet kanlı bir şekilde ezilmişti. Rejim, protesto gösterilerinin arkasında “dış güçler” olduğunu savunmuştu. Yeşil Hareket’in liderleri Mir Hüseyin Musavi ve Mehdi Kerrubi hala ev hapsinde. Muhafazakârlar muhalefete tahammül etmiyor. İşte yarınki seçimler böylesi bir ortamda yapılıyor. Halk, bir şeyin değişeceğine inanmadığı ve adaylar arasında ciddi bir fark görmediği için heyecansız. (Reformcuların destekleyeceği Ruhani de uzun süre rejimin adamıydı.) Hamaney, tamamen kendi denetiminde bir Cumhurbaşkanı için gereken “önlemleri” aldı. Nobel Barış Ödülü alan İranlı Şirin Ebadi, yarınki seçimleri “demokrasi tiyatrosu” olarak nitelemişti. Başkaları “kelepçeli demokrasi” olarak niteliyor. Demokratik standartlara göre özgür ve açık bir seçim söz konusu değil. Buna rağmen seçimlere katılımın yüzde 60’la 75 arasında olması bekleniyor. 2009’da bu oran yüzde 80’in üzerindeydi.
İran’daki siyasi sistemde esas iktidar dini liderin (velayet-i fakih) elindedir. Stratejik kurumlara atamaları dini lider yapar. Nükleer program, savunma, dış politika, istihbarat gibi konularda dini lider yetkilidir. Cumhurbaşkanı, ekonomiyi yönetme başta olmak üzere daha önemsiz konularla uğraşır. Bu sistemde muhalefetin alanı devamlı daraltılarak despotik bir yapı oluşturuldu. Bu noktayı unutmamak gerek.
İran seçimleri bu ülkenin nükleer programı, Suriye krizinde oynadığı rol ve bölgesel dengeler açısından ilgiyle izleniyor. Seçimlerden sonra nükleer programla ilgili müzakerelerin ön plana çıkması bekleniyor. Güvenlik Konseyi daimi üyesi 5 ülke ile Almanya’dan oluşan grup İran’ın zaman kazanma taktiklerine daha ne kadar izin verecek? Önümüzdeki bir yıl bu açıdan kritik bir dönem olacak. İran’ın desteklediği Hizbullah, Suriye iç savaşına aktif olarak katılıyor. İran’ın desteği Beşar Esad’ın iktidarda kalmasında önemli bir faktör. Dini lider Hamaney, hem nükleer program, hem de Suriye konusunda ipleri elinde bulunduracak. Özellikle Said Celili seçimleri kazanırsa Cumhurbaşkanlığı tamamen Hamaney’in denetiminde olacak.
İran halkının esas sorunu ekonomik sıkıntılardır. Ambargolar ekonomiyi derinden etkiliyor. Fiyatlar devamlı artıyor. Sübvansiyonlar kaldırıldı. Kısacası halk geçim derdinde. Baskıcı tüm rejimlerde olduğu gibi sosyal sorunlar devamlı artıyor. Soli Özel, “İran seçimleri” başlıklı yazısında, Dünya Uyuşturucu Raporu verilerine göre İran’ın dünyada en yüksek sayıda eroinmanın yaşadığı ülke olduğunu hatırlatmıştı. Seçimlerin sonuçları ekonomik ve sosyal sorunlara çözüm üretebilir mi? Kimse böyle bir şey beklemiyor.
Seçimleri kim kazanırsa kazansın dini lider Ali Hamaney’in belirlediği sınırların dışına çıkması mümkün değil. Buna rağmen seçimlerin sonuçlarını dünya merakla izleyecek.
