Doğu Akdeniz bir çok bakımdan çok önemli bir bölge. Hidrokarbon kaynaklarının bulunması önemini daha da artırdı. Doğu Akdeniz’deki jeo-politik gelişmelerden söz ederken genellikle ABD ve Batı’nın politikaları ve Rusya’nın çabalarından söz ederiz. Ukrayna ile ilgili gelişmeler ışığında NATO-Rusya ilişkilerinde yaşanmakta olan krizin Doğu Akdeniz’e yansımaları olacağı kesin. Ancak, sadece Batı ve Rusya’yı kapsayan bir analiz artık yetersizdir. Çin, çok hızlı bir şekilde Ortadoğu genelinde ve Doğu Akdeniz’de varlığını hissettiriyor. Bölgemiz konusunda Çin’i ve politikalarını göz ardı eden analizler yetersiz kalmaya mahkumdur.
Transatlantic Academy tarafından hazırlanan “The State of the Transatlantic World 2014” (Transatlantik Bölgesi’nin Durumu 2014) başlıklı kitapçıktan daha önce bahsetmiştim. Kitapçığın son bölümünde Johns Hopkins Üniversitesi’nden Christina Lin’in kaleme aldığı “China’s Increasing Role in the Mediterranean” (Çin’in Akdeniz’de artan rolü) başlıklı makalesi dikkat çekiyor. Lin, bu konu üzerinde çalışan bir uzman. The Middle East Review of International Affairs dergisinin 2013 Bahar sayısında “China’s Strategic Shift Toward the Region of the Four Seas: The Middle Kingdom Arrivies in the Middle East” başlıklı makalesi yayımlanmıştı.
Christina Lin’e göre son üç yıl içinde Akdeniz güvenliği açısından yaşanan iki önemli gelişme “Arap Baharı” ve Çin’in bölgede artan rolüydü. Suriye krizi, İsrail’in (ve Batı’nın) nükleer programı konusunda İran’la yaşadığı gerginlik, Arap-İsrail anlaşmazılığı ve bölgede bulunan hidrokarbon kaynakları Doğu Akdeniz’i en kritik bölge haline getirdi. ABD, Çin’i çevrelemek için dış politikasında Asya-Pasifik eksenine yönelirken, Çin de ABD’yi dengelemek ve kendi çıkarlarını korumak için Ortadoğu’ya ağırlık veriyor. Çin, Doğu Akdeniz’de ve Ortadoğu’da ekonomik, siyasi ve askeri varlığını güçlendiriyor. Akdeniz’de güvenlik oyuncuları artık sadece Batı ve Rusya olmayacak. Çin ekonomik, siyasi ve askeri bir aktör olarak bölgede. Bunun bölgesel sonuçları olacak. ABD, Ukrayna krizi nedeniyle Avrupa ve Akdeniz’e daha fazla önem verecek olsa da Çin’in bölgede güçlenme politikası devam edecek.
Çin, yükselen bir güç olarak global stratejiler uyguluyor. “Ülkelerin iç işlerine karışmama” yaklaşımı geride kalırken daha proaktif politikalar üretiyor. Sadece kendi denizlerinde değil, dünya denizlerinde söz sahibi olacak bir donanma oluşturuyor. Çin donanması Doğu Akdeniz’de bayrak gösterdi ve bölgedeki varlığı devam edecek. Çin sadece denizlere değil, karaya da önem veriyor. “Yeni İpek Yolu” projesi ile Çin’den İran ve Türkiye’ye, oradan da Avrupa’ya ulaşacak demiryolu ağları geliştiriyor.
Çin’in Ortadoğu ve Doğu Akdeniz’e ilgisinin temel nedeni enerji ihtiyacıdır. Dünyanın enerji kaynaklarının önemli bölümü Ortadoğu’da. Çin ekonomisinin hızlı büyümeyi sürdürmesi ve bu çerçevede ülkenin istikrarsızlık yaşamaması enerji kaynaklarına bağlı. Bu nedenle global stratejisinin merkezinde enerji güvenliği vardır. Çin için ikinci önemli konu ürettiği mallara pazar bulmaktır. Ortadoğu’nun kendisi önemli bir pazardır. Avrupa ve Afrika gibi pazarlara ulaşmada sıçrama tahtası olabilir. Üçüncü konu ise Ortadoğu’dan kaynaklanabilecek radikal İslamcı hareketlerden ve terörizmden duyduğu korkudur. Uygur Türkleri ile yaşadığı sorunlar bu korkunun temelini oluşturur.
Çin, Doğu Akdeniz’de konumunu güçlendirme politikaları çerçevesinde İsrail ile ilişkilerini geliştiriyor. Türkiye ile güçlü ilişkiler oluşturmaya çalışıyor. Mısır’a önem veriyor. Kıbrıslı Rumlarla ilişkileri çok iyi. Suriye’de Esad rejimi ile iyi ilişki içinde. Filistinlilerle ilişkileri iyi. Yani bölgede kendi aralarında kavgalı olan aktörlerle iyi ilişkileri var. Christina Lin, Çin’in özellikle Türkiye ve İsrail’le geliştirdiği ilişkilere parmak basıyor. Türkiye, NATO üyesi bir ülke ama Çin’le 4 milyar dolarlık füze savunma sistemi anlaşması imzaladı ve bir kaç kez Çin’in üye olduğu Şanghay İşbirliği Örgütü’ne katılmak istediğini açıkladı. İsrail, bir çok nedenle Çin’le ilişkilerini güçlendiriyor.
Çin, Doğu Akdeniz’de elbette kendi çıkarlarını koruyor. Bölgesel aktörler ise Çin’le işbirliği yaparak kendi çıkarlarını ilerletmek istiyorlar. Güvenlik Konseyi daimi üyesi, ekonomik dev ve hızla artan askeri gücü ile Çin’den destek almak ciddi avantajlar sağlar. Çin’in bölgede artan varlığından en çok hangi aktörler yararlanacak? Bunu iyi incelemek gerek. Kıbrıslı Rumlar, doğal gaz konusunda Çin’le iyi ilişkilerinden yararlanmak istiyorlar. Türkiye-Çin ilişkileri bu süreçleri nasıl etkiler? İsrail-Çin ilişkileri kime yarar, ne gibi sonuçlar doğurur?
Çin’in Doğu Akdeniz’de artan rolü daha fazla analiz ve inceleme gerektiriyor. Bir konferans konusu olabilir.
