Ekranlarda alevler içinde bir şehir merkezi var. Ukrayna’nın başkenti Kiev’in Bağımsızlık Meydanı (Meydan) savaş yeri gibi. Bu satırlar yazıldığı sırada ölü sayısının 25’e yükseldiği haberleri geliyordu. Ölenler arasında polisler de var. 500 civarında yaralıdan söz ediliyor. Çatışmalar devam ederse ölü sayısının artması mümkün. Üç aydır protesto gösterisi yapan insanlarla güvenlik güçleri arasında şiddetli çatışmaların yarattığı tablo tüyler ürpertici. Muhalefetle hükümet ülkede devam eden krize çözüm ararken patlak veren bu vahim tablo Ukrayna’nın geleceği konusunda soru işaretleri yaratıyor. Bölünmüş toplumların karşılaşabilecekleri ciddi krizleri hatırlatıyor. İmparatorlukların çöküşü artçı depremlere neden olabiliyor. Ukrayna’da yaşananlar, Sovyet İmparatorluğu’nun çökmesinin artçı depremi.
Ukrayna ikiye bölünmüş bir toplum. Bu bölünmüşlüğün coğrafi temeli var. Ülkenin batısında yaşayanlar Ukraynaca konuşuyor. Ukrayna’nın Batı’ya, AB’ye yaklaşmasını, Avrupa ülkesi olmasını istiyorlar. Ülkenin doğusunda yaşayanlar ise Rusça konuşuyor. Yüzleri Rusya’ya çevrilmiş. Rusya ile sıkı ilişkiler istiyorlar. Ukrayna’nın bağımsızlığı sonrasında farklı vizyon ve kimliğe sahip bu iki grup hep mücadele içinde oldular. Ülkenin bölünmüş yapısı AB ile Rusya’yı karşı karşıya getiriyor. Rusya, Ukrayna’nın Batı’ya yaklaşmasını kesinlikle istemiyor. Bunu engellemek için kendine sempati duyan Ukraynalıları kullanıyor. AB ise Ukrayna’yı yanına çekmeye çalışıyor. Kiev’de izlediğimiz kanlı çatışmalar bu iki vizyon arasındaki mücadelenin devamı. İki grup ya uzlaşıya varmayı başaracaklar, ya da birbirlerinden uzaklaşmaya devam edecekler. Böylesi bir kutuplaşma ülkeyi bölünmeye kadar götürebilir. Farklı kimlik ve vizyonları ortak bir çatı altında tutmanın zorlukları bir kez daha görülüyor.
Kasım 2004’ten Ocak 2005’e kadar devam eden Turuncu Devrim sırasında da Avrupa yanlıları ile Rusya yanlıları karşı karşıya gelmişti. Rusya yanlılarının lideri o dönemde de Viktor Yanukoviç’ti ve seçimlere hile karıştırdığı için halk sokaklara dökülmüştü. Avrupa yanlısı Viktor Yuşçenko bu mücadeleden başarıyla çıkmıştı. Turuncu Devrim çerçevesinde 2004’te anayasada değişiklikler yapılarak parlamentonun yetkileri artırılmış, cumhurbaşkanının yetkileri azaltılmıştı. Turuncu Devrimi gerçekleştirenlerin kendi aralarındaki bölünmeler ve iktidarda pek başarılı olamamaları sonucu 2010’da yapılan seçimleri Rusya yanlısı Yanukoviç kazanmıştı. Seçimleri kazandıktan sonra anayasada değişiklik yaparak kendi yetkilerini yine artırmış, parlamentonun yetkilerini azaltmıştı. Yanukoviç’in geçen Kasım ayında AB ile ortaklık anlaşması imzalamak yerine Rusya’dan kredi alma kararı şimdiki protesto hareketini doğurmuştu. Ukrayna krizinin gerisinde Rusya ile AB arasında jeo-politik mücadele yatıyor. Bu durum, çözüm üretilmesini zorlaştırıyor.
Muhalif güçlerin şimdi temel taleplerinden biri 2004 anayasasına geri dönüştür. Bir şekilde Yanukoviç’in yetkilerini azaltmak istiyorlar. Ne var ki bunu başarmaları mümkün görünmüyor. Parlamentodaki Rusya yanlıları bunu engelliyorlar. Gelinen aşamada seçimlere gitmek sorunlara çözüm üretebilir. Muhalefet erken seçim istiyor ama iktidar buna yanaşmıyor. Ukrayna bu kilitlenmeyi aşabilir mi? Olaylar daha da büyümeden bir uzlaşı üretilebilir mi? Muhalefetle iktidar arasında görüşmeler devam ediyor. Ölü sayısı arttıkça uzlaşı zorlaşacak.En erken zamanda bir çözüm bulmaları lazım.
Protestolar nedeniyle istifa etmek zorunda kalan Rusya ve sertlik yanlısı Başbakan Azarov’un yerine kimin atanacağı şimdiki krizin önemli nedenleri arasında. Rusya ve Yanukoviç, kendilerine yakın bir kişinin Başbakan olmasını istiyorlar. Bu çerçevede Rusya 2 milyar dolarlık kredi dilimini Ukrayna’ya vereceğini açıkladı. Ekonomik gücünü kullandı. Muhalefet Rusya yanlısı bir Başbakan istemiyor.
Kiev’den dünyaya yansıyan görüntüler sert tepkilere neden oldu. Rusya, olaylar konusunda Batı’yı suçluyor. BM Genel Sekreteri Ban Ki-moon, taraflara diyalog çağrısı yaptı. AB dış ilişkiler yetkilisi Catherine Ashton, “derin kaygılarını” dile getirdi. NATO Genel Sekreteri Anders Fogh Rasmussen, şiddet kullanılmaması ve diyalog çağrısı yaptı. ABD, Yanukoviç’ten gerginliği azaltmasını istedi. Peki, Batı’dan gelen bu çağrılar sonuç üretebilir mi? Biraz zor. Rusya, ekonomik gücünü de kullanarak Ukrayna’yı kontrol altında tutmak için mümkün olan her şeyi yapıyor ve yapacak. Batı’nın açıklamalarının bunu durdurması zor görünüyor. AB “yaptırım uygulayabiliriz” diyor ama bu (en azından kısa vadede) etkili bir araç değil.
Coğrafi olarak Rusya ve AB arasında yer alan ve kendisi de coğrafi olarak Rusya yanlıları ve AB yanlıları temelinde ikiye bölünmüş olan Ukrayna’nın bu “derin bölünmeyi” aşması kolay olmayacak. Ukraynalıların kendi aralarında bir uzlaşıya ihtiyaçları var ama jeo-politik gerçekler ve rekabet bunu zorlaştırıyor. Durum böyle devam ederse onlar da “iki bölgeli, iki toplumlu, federal çözüm” önerisi ile karşılaşabilirler.
