Döviz fiyatlarındaki dalgalanmalar konusunu sadece Kıbrıs veya Türkiye çerçevesinde ele almak yeterli değil. Global ekonomi koşullarında sorunlara global yaklaşım getirmek gerek. Biz ağırlıklı olarak Türkiye’yi konuşuyoruz. Halbuki Türkiye’deki gelişmeler global süreçlerin parçası. Financial Times’da George Magnus: “Gelişmekte olan piyasalardaki mevcut kriz bazıları tarafında hâlâ sadece Türkiye’yle ilgili olarak görülüyor. Ancak 1994’teki tekila krizi başlangıçta sadece Meksika’yla ilgiliydi. Başlangıçta 1997’deki Asya krizi Tayland’a, 2007-2008’deki finansal kriz ABD’ye dairdi. Bir kriz bir yerde toprak kayması yapmalı. Ama mevcut fırtınanın etkileri Türkiye’nin sınırlarının ötesinde hissedilecek” diye yazdı.
Türkiye, “gelişen piyasalar” (emerging markets) diye bilinen grup içinde yer alıyor. Bu gruptaki bazı ülkeler halen ciddi sıkıntılar yaşıyor. Gruptaki beş ülkeye “kırılgan beş” ismi verilmiş. “Kırılgan beş” Türkiye, Hindistan, Endonezya, Brezilya ve Güney Afrika. Bu ülkelerin tümünde mali sorunlar, cari açık, büyüme oranında düşüş, enflasyonda artış ve siyasi istikrarsızlık gözlemleniyor. Türkiye, riski yüksek bir ülke. Cari hesap açığı, dış borç ve siyasette yaşananlar bunda etkili. Tabii sorunlu olan sadece bu beş ülke değil. Arjantin ciddi ekonomik sorunlar yaşıyor. Ukrayna’nın ekonomik sorunlarına çok ciddi siyasi kriz eklendi. Listede başka ülkeler de var. Gelişen piyasalardaki dalgalanmalar gelişmiş ülkelerin ekonomilerinde yaşananlarla da bağlantılı. 2008 mali krizi koşullarında yüksek kar peşinde koşan sıcak para Türkiye gibi ülkelere akmıştı. Şimdi bu dönem sona eriyor. Gelişmiş ekonomilerde faiz oranları artmaya ve ekonomi canlanmaya başlarken sermaye oralara yöneliyor.
Bu tablo karşısında “Gelişen piyasalarda ne oluyor?” tartışmaları tüm yoğunluğuyla devam ediyor. Bir tarafta iyimser, diğer tarafta da daha kötümser analizler var. The Economist dergisi, “Geniş çaplı bir gelişmekte olan piyasalar krizi için bir neden yok” yorumu ile iyimserler arasında yer aldı. Economist’e göre Uluslararası Para Fonu (IMF) da iyimser. Ama, IMF Başkanı Lagarde, gelişen ülkeleri uyaran bir açıklama yaptı. Financial Times gazetesi, Türkiye ve Arjantin’de yaşananların yayılabileceği uyarısında bulundu. Gazete, Hindistan, Brezilya ve Türkiye Merkez Bankalarının müdahalelerinin yatırımcıları teskin etmekte başarısız kaldığını vurguladı ve “Hükümetler faiz oranı artışlarına güvenmek yerine daha fazla şey yapmalılar” görüşünü savundu. Nobel ödüllü iktisatçı Paul Krugman, konunun gelişmiş ülkelerin ekonomileri ile de bağlantılı olduğunu hatırlattı. Ünlü iktisatçı Nouriel Roubini, “The Trouble with Emerging Markets” başlıklı yazısında gelişmekte olan piyasalarda ciddi sorunlar yaşandığını belirtti. BRICS diye isimlendirilen grupta yer alan Brezilya, Rusya ve Güney Afrika ekonomilerinde büyüme bu yıl zayıf olacak. Çin ekonomisi yavaşlıyor. ABD Merkez Bankası’nın almakta olduğu kararlar tabloyu etkiliyor. Roubini, tüm bunları hatırlattıktan sonra “kırılgan beş” için bile büyük çaplı kriz olasılığının düşük olduğunu savunuyor. Roubini, kısa vadede (bir-iki yıl) gelişmekte olan piyasaların zorluklar yaşayacağını, orta ve uzun vadede iyimser olunabileceğini belirtti. Ona göre “Kırılgan gelişen piyasalar işler yoluna girmeden önce biraz daha kötüleşebilir.”
Türkiye’deki gelişmeleri hem bu global durum, hem de iç siyasi gelişmeler zemininde ele almalıyız. AK Parti hükümeti ile Gülen Cemaati arasında devam eden kavganın ekonomik faturası olacağı biliniyordu. 30 Mart seçimlerine az kaldı. Siyasi kavgalar seçimlere kadar devam edecek. Seçim sonuçları kavgaların gidişatını etkileyecek. Yerel seçimler biter bitmez cumhurbaşkanlığı seçimleri gündeme gelecek. Filler tepişirken çimenler ezilecek. Kıbrıs Türk ekonomisi çimenlere dahil.
Konuya CTP-DP hükümeti cephesinden baktığımızda ne görürüz? Başbakan Yardımcısı Serdar Denktaş “Özellikle döviz artışıyla ilgili önlemler bizi liberal anlayışın dışına çıkmaya zorlarsa da bunu yapmaktan çekinmeyeceğiz” diye bir açıklama yapmıştı. Bu açıklamanın ne anlama geldiği belli değildi ama insanlar “belki hükümet bir şey yapacak” diye umutlanmıştı. Sonuçta Başbakan Yorgancıoğlu, hükümet olarak bu konuda bir şey yapamayacaklarını itiraf etti. Hükümet cephesinde durum bu. Önlemler üzerinde çalışıyorlarmış. Ölme eşeğim ölme. Bir de “Euro’ya geçelim” korosu var. Kısa süre önce Euro’nun geleceği tartışmalıydı. Hala kesinlik kazandığı söylenemez. Bunu bir kenara bırakalım. Kullanılan para türü ekonomik değil, siyasidir. Olmayacak işlerle insanları avutmaya gerek yok. Gün gele Kıbrıs sorunu çözümlenirse Euro’ya geçeceğiz. O zamana kadar yapılacak çok şey var. Evet, belirleyici olan Türkiye’deki gelişmelerdir ama hükümet insanların sıkıntılarını hafifletecek önlemler alabilir. “Biz bir şey yapamayız” diyorsanız “O zaman niçin orada oturuyorsunuz?” diye sormazlar mı?
