Irkçılık tehlikeli bir düşüncedir. Yüzünü gizlemeye, genellikle bir şeylerin arkasına saklanmaya çalışır. Bilimsellik iddiaları ortaya koyar. Genelde “Ben ırkçıyım” demez. (Açıkça ırkçılık yapan, ırkçılığı savunanlar da var elbette.) Irkçılık yapan kişinin/kurumun bunun farkında olmaması da mümkündür. Tabii bilmemek (ignorance) ırkçılığı ortadan kaldırmaz. Bu nedenle ırkçılığı görüldüğü yerde eleştirmek, uyarıda bulunmak bir görevdir. Kaynağı kim olursa olsun kapıyı ırkçılığa aralayan düşünceler görünce sessiz kalmamak lazım. Bir grubun tümünü aynı kefeye koyup genelleme yapan, önyargılı davranan yaklaşımlara karşı dikkatli olmakta yarar var.
Irkçılık, insanlar ve toplumlar arasındaki farklılıkları mutlaklaştırır, değişmez farzeder. Kendi grubunu üstün sayar. Genelde biyolojik tezlere dayansa da başka şekillerde (etnosentrizm, kültürel ırkçılık vs.) ortaya çıkabilir. Etnosentrizm ırka değil, etnik-kültürel gruba ağırlık verir. Günümüzde daha sık görülen kültürel-etnik ırkçılık biyolojik ırkçılık kadar tehlikelidir. Kısacası ırkçılık çeşitli dönemlerde ve çeşitli yerlerde farklı şekillerde ortaya çıkabilir. Değişmeyen yönü kendi grubunu (veya alt grubunu) üstün görmesi, farklı olana önyargılı yaklaşması, stereotipler temelinde düşünmesidir. Gruplar arası ilişkiler, inançlar bağlamında kullanılan stereotip, bir birey, grup veya topluluk hakkında temellendirilmemiş görüş ortaya koymaktır. Stereotip bireysel farklılıkları dikkate almaz, kalıplarla çalışır. Bir grubun tüm üyelerini aynı kefeye koyup olumlu/olumsuz genelleme yapar. “Türkler, Araplar, Yahudiler, Yunanlılar, İngilizler, Müslümanlar, Hristiyanlar, Sünniler, Şiiler, siyahlar, beyazlar vs.” türü genellemelerle başlayıp bir grup hakkında yargıda bulunmak stereotiptir, bilimsel hiç bir değeri yoktur, varacağı nokta ırkçılıktır.
Irkçılık konusu geniş bir konu. Konuyu açıklamaya çalışan değişik teoriler (ekonomik, sosyolojik, psikolojik, ideolojik vs.) var. Genelde aşırı sağ görüşlerle bağlantılı olarak düşünülse de soldan da kaynaklanabilir. Irkçı yaklaşımlar beraberinde nefret söylemini getirir. Bir çok ülkede ırkçılık ve nefret söylemi yasaktır. Cezası vardır.
Son zamanlarda gözüme çarpan bir nokta bu satırları yazmama neden oldu. AKP iktidarı ile, siyasal İslam ile fikir mücadelesi adına “Araplar” genellemesi ön plana çıkarılıyor. Bu yaklaşıma göre özellikle kadın-erkek ilişkileri konusunda tüm kabahat Araplardadır. Türklere kalsa eşitlik olacaktı. Bu konuda “kaynak” Cengiz Han’dan Kazakistan Cumhurbaşkanı Nazarbayev’e kadar uzanabiliyor. Cengiz Han’ın Türk değil Moğol olduğu, Türkçe değil Moğolca konuştuğu gerçeğine dahi vakıf olmayanların spekülasyonları ne yazık ki bir çok insanın kulağına hoş geliyor. Türkler arasında zaten var olan Arap stereotipi daha da güçlenmiş oluyor. Nursultan Nazarbayev, Sovyetler Birliği Komünist Partisi Politbüro üyesiydi. Komünistler enternasyonalist olmalıdır. Kazak, Arap temelinde değil, proletarya-burjuvazi temelinde analiz yapmalıdır. Tabii, o köprülerin altından çok sular aktı. Nazarbayev, 1991 yılından beri Kazakistan Cumhurbaşkanı. Büyük olasılıkla o makamda ölecek ve yerine yine Nazarbayev soyadlı biri gelecek. Kazakistan’ın siyasal/radikal İslam’la sorunları varsa bunları “Araplar”, “Kazaklar” diye genellemeler yaparak değil ülkesinde demokrasiye, insan haklarına, hukuk devletine, basın özgürlüğüne saygı göstererek çözümleyebilir.
Türkiye’de ve Kıbrıs’ta siyasal İslam’la, AKP ile tartışmak, eleştirmek isteyenlerin Cengiz Han’dan, Nazarbayev’den alıntı yapmaya, “Araplar” genellemesine ihtiyaçları olmamalı. 22 ülkede, çok geniş ve farklı coğrafyalarda yaşayan, kendi içinde çok önemli farklılıklar barındıran, tarihsel gelişim süreçleri farklılıklar içeren, ortak yönü Arapça olan 420 milyon civarında insanı aynı kefeye koyup yargıda bulunmak yanlış. “Eşeğini dövemeyen semerini döver” konumuna düşmeye hiç gerek yok. Stereotipleri kaşıyarak bir yere varamayız.
Türklerle Araplar arasındaki ilişkiler başlı başına bir konu. Araplar arasında da Türkler konusunda güçlü önyargılar, stereotipler var. Örneğin kadın-erkek eşitsizliği konusunda onlar da Türkleri suçlayabiliyorlar. Halbuki bu konuyu somut tarihsel bağlama oturtmak, göçebe toplumlar, yerleşik toplumlar, Ortadoğu, Orta Asya tarihleri temelinde ele almak daha yararlı olur. Karşılıklı suçlamalar önyargıları, ötekileştirmeyi güçlendirmekten başka bir işe yaramaz. “Araplar bizim için şunları yazdı”, “Türkler bizim için şöyle dedi” tartışmalarının sonu gelmez. Her iki taraf için yeterli malzeme var. Önemli olan önyargıları aşmaya çalışmaktır. Bunun için öncelikle birbirimizi tanımamız, bilgi sahibi olmamız, stereotiplerden kurtulup daha sofistike analizler yapmamız lazım.
İnsanlar kendi kimlikleri ile barışık olmalı, gurur duymalıdır ama bunu yaparken diğer kimliklerin de aynı hakka sahip olduğunu unutmamalı, onlara yukarıdan bakmamalıdır.
