Ortadoğu dediğimiz zaman dış aktör olarak önce ABD akla gelir. Gerçekten de İkinci Dünya Savaşı sonrasında İngiltere’nin Ortadoğu’dan geri çekilmesi ile oluşan boşluğu ABD doldurmuş, gerek Soğuk Savaş döneminde, gerekse sonrasında Amerikan gücü bölgede belirleyici olmuştur. Şimdi Ortadoğu’da yaşanmakta olan kaosun, savaşların nedenlerinden biri de ABD’nin bölgede izlediği politikalardır. ABD hala Ortadoğu’da en önemli dış aktördür ve bu durumun çok yakında değişmesi beklenmiyor. Ne var ki, dünyanın ikinci büyük gücü Çin’in Ortadoğu’ya ilgisi hızla artıyor. Çin’in Ortadoğu ve Doğu Akdeniz’de rolünün giderek arttığını hesaba katmadan doğru analizler yapmamız mümkün değil. Çin Cumhurbaşkanı Xi Jinping’in Salı günü başlayan 5 günlük Ortadoğu ziyaretini bu çerçevede ele almak gerek. Çin Cumhurbaşkanı Ortadoğu’nun üç önemli ülkesi Mısır, Suudi Arabistan ve İran’ı ziyaret ediyor. Çin’in kısa süre önce tarihte ilk kez Arap ülkeleri konusunda “politika kağıdı” (policy paper) hazırlayıp açıklamış olması da Çin’in Ortadoğu’ya artan ilgisini kanıtlıyor. Çin’in Ortadoğu politikalarını anlayabilmek için 14 sayfalık bu belgeyi iyi incelemekte yarar var. Cumhurbaşkanı Xi Jinping’in bölgeye ziyaretinin sözkonusu “politika kağıdının” açıklanmasından sonra gerçekleşmesi raslantı olmasa gerek. Belli ki Çin Ortadoğu’da proaktif politikalar izleyecek.
Çin’in bölgeye ilgisinin temel nedeni bölgenin zengin enerji kaynaklarıdır. Jinping’in ziyaret ettiği Suudi Arabistan ve İran dünyanın en önemli petrol üreticileri arasındadır. 2015 yılında Çin’in petrol ithalatının aşağı yukarı yüzde 25’i Suudi Arabistan ve İran’dandı. İran’a uygulanan ambargoların kaldırılması ile bu ülkenin petrol ihracatı artacak. İranlı yetkililer günlük petrol üretimini yarım milyon varil artırmayı planladıklarını söylüyorlar. Bu petrolün en önemli müşterisi Çin olacak. Ancak Çin’in Ortadoğu’ya ilgisini sadece enerji konusu ile sınırlamak yanlış olur. Mısır, Arap dünyasının en önemli devletidir. Bu çerçevede Mısır’ın istikrarlı olması bölge istikrarı açısından Çin’i ilgilendirir. Çin Cumhurbaşkanı bunun için Mısır’ı da ziyaret ediyor. Çin’in üzerinde çalıştığı ve (tarihte olduğu gibi) ülkeyi karadan ve denizden Avrupa’ya bağlayacak “İpek Yolu Projesi” içinde Ortadoğu önemli rol oynar. Ayrıca, büyük güç olarak Çin bölgede nüfuzunu artırmak ister. Bu amaçla çeşitli yatırımlar yapma peşindedir. Suudi Arabistan gibi ülkelerin Çin’e yatırım yapmalarını da ister. Askeri işbirliği bir diğer önemli alan. Çin bölge ülkelerine silah satabilir. Ortadoğu’da istikrar olmazsa yukarıdaki hedeflere ulaşması zor olur. Dolayısıyla Ortadoğu’da jeo-politik istikrar Çin’i ilgilendirir. Büyük güçler dünyanın her bölgesi ile ilgilenmek zorundadırlar. Ayrıca özellikle Pasifik Okyanusu’nda ABD ile ciddi bir rekabet içinde olan Çin’in Ortadoğu’da ABD’yi dengelemeye çalışması doğaldır. Ortadoğu’dan kaynaklanan IŞİD gibi radikal İslamcı hareketlerin Uygurlar bağlamında Çin’i korkuttuğunu da hesaba katmak gerek. Bu çerçevede Ortadoğu analizlerinde artık Çin’i de hesaba katmak lazım.
Çin Cumhurbaşkanının Ortadoğu ziyareti Suudi Arabistan-İran gerginliğinin tırmandığı ve İran’ın dünya ekonomisine yeniden bağlandığı bir dönemde gerçekleşiyor. Ambargoların kalkmasından sonra İran’ı ziyaret eden ilk büyük güç konumundaki devlet lideri Çin Cumhurbaşkanı oluyor. İran, Çin için büyük potansiyeli olan bir ülke. Xi Jinping, hem Suudi Arabistan’ı, hem de İran’ı ziyaret ederek dengeli yaklaşım sergilemeye ve mümkünse arabuluculuk yapmaya çalışacak. Çin, her iki ülke ile de iyi ilişki içinde olmak ister ve bölgede kriz istemez. Suudi Arabistan ve İran, Çin’i kendi yanlarına çekmek için çaba harcayacaklar ama Çin taraf olmamaya özen gösterecek. Çin, Ortadoğu’da istikrar sağlanması için Suriye’de savaşa son verilmesi ve kalıcı bir çözüme ulaşılması hedefine destek verecek. İran ve Suudi Arabistan’la iyi ilişkiler içinde olmak Suriye konusunda Çin diplomasisinin olanaklarını artırıyor.
ABD Ortadoğu’da ağırlıklı olarak askeri güç kullanarak etkili oldu. Çin ise esas olarak ekonomik güce dayanarak bölgede nüfuzunu artırmaya çalışıyor. Bu Çin’i daha avantajlı ve çekici kılabilir. Uzun vadede ve çok gerekli olması durumunda elbette Çin de askeri gücünü devreye sokabilir. Doğu Akdeniz’de Rusya ile ortak deniz tatbikatı yaptığını unutmayalım. Ama kısa ve orta vadede Çin’in askeri gücünü kendine yakın bölgelerde kullanması bekleniyor.
“Arap Politika Kağıdı”nın açıklanması ve Cumhurbaşkanı Jinping’in Ortadoğu ziyareti ile Çin-Ortadoğu ilişkilerinde yeni bir dönem başlıyor. ABD’nin bölgedeki etkisi zayıflarken Çin’in etkisi artacak gibi. Bu gelişmeler Kıbrıs ve üzerinde yaşayan bizleri yakından ilgilendirir.
