Nihayet beklenen gerçekleşti. İran’la Birleşmiş Milletler Güvenlik Konseyi’nin 5 daimi üyesi ve Almanya (P5+1) arasında tarihi anlaşmaya varıldı. Böylece yıllardır devam eden zor bir diplomatik süreç başarı ile noktalandı. Kazanan barış ve diplomasi oldu. Sorunların silahlar yerine diplomasi ile çözümlenebileceği kanıtlandı. Bu tarihi başarıya katkı koyan herkesi içtenlikle kutlarız. Ortadoğu ve dünya barışına yönelik ciddi bir tehdit ortadan kalkmış oldu. Uluslararası politika açısından önemli sonuçlar doğuracak bir gelişme. Avrupa Birliği Yüksek Temsilcisi Federica Mogherini, varılan anlaşmayı “tarihi” olarak niteledi. İran Dışişleri Bakanı Muhammed Cevad Zarif “Bunun tarihi bir an olduğuna inanıyorum” dedi. İran Cumhurbaşkanı Hasan Ruhani ve Başkan Obama da anlaşmanın önemini vurgulayan açıklamalar yaptılar. Ortada “kazan kazan” veya “tarihi uzlaşı” diye nitelenebilecek bir sonuç var. Dünyamız ve bölgemiz için çok güzel bir gelişme.
Varılan anlaşmanın yürürlüğe girmesi ile taraflar üstlendikleri karşılıklı sorumlulukları yerine getirecekler. Anlaşmanın detaylarına girmeyeceğim. Basında geniş olarak aktarılıyor. İran, nükleer programı bağlamında kabul ettiklerini uygulayacak ve bunun karşılığında yaptırımlar tedrici olarak kaldırılacak. İran yeniden uluslararası topluluğa entegre olacak. Bundan hem kendisi, hem de dünya yarar elde edecek. Süreç içinde büyük olasılıkla İran’la ABD arasında 1980’de kopan diplomatik ilişkiler yeniden kurulacak. Tüm bunların çok önemli ekonomik, diplomatik, siyasi sonuçları olacak. Uluslararası ilişkilerde yeni bir dönem başlıyor diyebiliriz..
Varılan tarihi anlaşmadan herkes memnun değil. ABD’deki muhafazakarlar anlaşmaya karşı. İsrail Başbakanı Netanyahu hayal kırıklığını dile getirdi. Suudi Arabistan ve diğer Körfez ülkelerinin de bu gelişmeden memnun olmadıklarını biliyoruz. İsrail ve Suudi Arabistan anlaşmayı engellemek için çok çaba harcadılar. Obama yönetimi en yakın müttefiklerinin baskılarına boyun eğmedi. İran’la anlaşmaya varmanın ABD’nin ulusal çıkarlarına uygun olduğunun bilinci içinde ciddi diplomasi yürüttü ve başarılı sonuca ulaştı. İsrail ve Suudi Arabistan, anlaşmanın oluşturduğu yeni gerçekliklerle yaşamayı öğrenmek zorunda. BM Güvenlik Konseyi’nin ve dünyanın desteklediği bir anlaşma ile karşı karşıyalar. Amerikan muhafazakarları ile işbirliği yaparak ABD Kongresi’nin anlaşmayı onaylamaması için çaba harcayabilirler ve büyük olasılıkla bunu yapacaklar. Ama, Başkan Obama’nın kararlılığını değiştirmeleri mümkün değil. Umarız Kongre’de Cumhuriyetçiler kendi ülkelerinin çıkarlarının aleyhine olacak bir iş yapmazlar. Başkanlık seçimlerinin yaklaşmakta olması durumu zorlaştıran bir faktör.
İran’la varılan anlaşma nükleer silahların yayılmasını engelleme çabalarında önemli bir başarıdır. Geçmişte Hindistan, Pakistan ve Kuzey Kore’nin nükleer silah geliştirmeleri engellenemedi. İran’ın nükleer silahlara sahip olması durumunda Suudi Arabistan, Mısır, Türkiye gibi ülkelerin de nükleer silahlara yönelmesi bekleniyordu. Şimdi buna gerek kalmadı. Ortadoğu’da İsrail dışında nükleer silah sahibi ülke olmayacak. Amaç, dünyada nükleer silahlara sahip ülkelerin sayısının artması değil azalması ve gün gele nükleer silahlara veda edilmesidir. Bu bakımdan İran’la varılan anlaşma doğru yönde atılmış önemli bir adımdır.
Varılan anlaşmanın bölgemiz Ortadoğu için de önemli sonuçlar doğuracağını biliyoruz. İran’ın Ortadoğu’dan sorumlu Dışişleri Bakan Yardımcısı Emir Hüseyin Abdullahyan, ülkesinin bölgede “olumlu ve yapıcı” rol oynamasından söz etti. Çok ciddi sorunlarla boğuşan Ortadoğu’da İran’ın yapıcı bir tutum içine girmesi sorunlara çözüm bulmayı kolaylaştırabilir. İran, isterse bölgedeki tüm sorunların (Irak, Suriye, Filistin, Lübnan, Yemen) çözümüne katkıda bulunabilir. Varılan anlaşma sonucu kendini daha güvende hissedecek İran’ın Ortadoğu’da sorun yaratan değil, sorun çözümleyen bir aktör olması mümkündür. Tahran elbette kendi ulusal çıkarlarını ön planda tutmaya devam edecek ama bunu daha pragmatik yaklaşımlarla yapabilecek. Irak’ta ABD ile belirli bir işbirliği zaten var. İkili ilişkilerin düzelmesi bu işbirliğini Ortadoğu’nun diğer sorunlarına genişletebilir.
P5+1 ve İran arasında varılan anlaşma barış ve işbirliği için büyük bir fırsat. Bu fırsatın iyi değerlendirilmesi gerekir.
