1989 Avrupa tarihi açısından bir dönüm noktasıdır. İkinci Dünya Savaşı sonrasında Sovyetler Birliği hegemonyası altına giren Orta ve Doğu Avrupa ülkeleri 1989 yılında sosyalist düzeni reddederek Sovyet sisteminin dışına çıkmış, yüzünü Batı Avrupa’ya çevirmişti. Sovyetler Birliği de 1991’de dağılmış, böylece Soğuk Savaş Batı’nın zaferi ile sona ermişti. Bu olaylar daha dün gibi. 1989’da Londra’daydım. 9 yıl kaldığım Bulgaristan’dan bir yıl önce ayrılıp Londra’ya gelmiştim. Osman Abi’nin lokantasında bulaşık yıkarken televizyonda bu gelişmeleri izlediğimi, yorumlamaya çalıştığımı, karmaşık duyguları hatırlıyorum. 1990’da Bulgaristan’a son kez gittiğimde Bulgaristan Komünist Partisi’nin isminin Bulgaristan Sosyalist Partisi olarak değiştirildiği mitinge katılmış, hızlı dönüşümü yakından görmüştüm. 1956’dan beri ülkeyi yöneten, 1984’te Türk azınlığa karşı korkunç asimilasyon politikası başlatan Todor Jivkov artık iktidarda değildi. Diğer Orta ve Doğu Avrupa ülkelerinde de benzeri dönüşümler yaşanmış, Romanya haricinde bu dönüşümler barışçı şekilde gerçekleşmiş, 9 Kasım 1989’da Soğuk Savaşı ve Avrupa’nın bölünmüşlüğünü sembolize eden Berlin Duvarı açılmış, “demir perde” yıkılmıştı. Daha sonra bölge ülkelerinin çoğu AB ve NATO üyesi olmuştu. Sovyet sisteminin parçası olmayan Yugoslavya’da ise değişim çok kanlı olmuş, büyük trajediler yaşanmıştı.
Orta ve Doğu Avrupa’daki bu büyük dönüşümün 30. yıldönümünde bölge insanlarının ne düşündüğüne bakmakta yarar var. 1989’da büyük değişim meydana geldiğinde halkın büyük kısmı büyük iyimserlik ve beklenti içindeydi. Batı’ya karşı büyük hayranlık vardı. Kısa sürede kendilerinin de Batı Avrupalılar gibi bir topluma kavuşacakları inancı güçlüydü. Peki, 30 yıl sonra insanlar ne düşünüyor. PEW araştırma şirketi bu konuda yaptığı araştırmayı “European Public Opinion Three Decades After the Fall of Communism” raporu ile açıklamış. Araştırma 13 Mayıs-12 Ağustos 2019 tarihleri arasında 18979 kişinin katılımıyla yapılmış.
Araştırmaya göre Orta ve Doğu Avrupa’daki insanların çoğu tek parti sistemi ve devlet kontrolündeki ekonomiden çok partili sisteme ve serbest piyasa ekonomisine geçişe destek veriyor. Bu değişime en az destek Ruslardan geliyor. Polonya’da çok partili sisteme destek yüzde 85, serbest piyasa ekonomisine destek de yüzde 85. Doğu Almanya’da yüzde 85 ve yüzde 83. Çek Cumhuriyeti’nde yüzde 82 ve 76. Slovakya’da yüzde 74 ve 71. Macaristan’da yüzde 72 ve 70. Litvanya’da yüzde 70 ve 69. Bulgaristan’da yüzde 54 ve 55. Ukrayna’da yüzde 61 ve 47. Rusya’da yüzde 43 ve 38. Avrupa’da gençlerin çoğunluğu geleceğe iyimserlikle bakıyor.
Araştırma Avrupa genelinde insanların demokrasi konusunda ne düşündüğüne de baktı. Demokrasiden memnun olanlar da var olmayanlar da. İsveç’te demokrasiden memnun olanlar yüzde 72, memnun olmayanlar yüzde 28. Hollanda’da yüzde 68 ve yüzde 31. Polonya’da yüzde 66 ve yüzde 31. Almanya’da yüzde 65 ve yüzde 36. Macaristan’da memnun olanlar yüzde 45, memnun olmayanlar yüzde 50. Fransa’da yüzde 41 ve yüzde 58. İspanya’da yüzde 32 ve yüzde 68. İtalya’da yüzde 31 ve yüzde 68. İngiltere’de yüzde 31 ve yüzde 69. Bulgaristan’da yüzde 27 ve yüzde 71. Yunanistan’da yüzde 26 ve yüzde 74.
1989’dan 30 yıl sonra Avrupalılar Avrupa Birliği (AB) konusunda ne düşünüyor? Çoğunluk AB’ye olumlu bakıyor ama herkes AB’den memnun değil. Polonya’da AB’ye olumlu bakanların oranı yüzde 84, olumsuz bakanların oranı yüzde 14. Litvanya’da yüzde 83 ve yüzde 12. Bulgaristan’da yüzde 77 ve yüzde 20. İsveç’te yüzde 72 ve yüzde 26. Slovakya’da yüzde 70 ve yüzde 26. Almanya’da yüzde 69 ve yüzde 28. Macaristan’da yüzde 67 ve yüzde 25. İspanya’da yüzde 66 ve yüzde 33. Hollanda’da yüzde 66 ve yüzde 34. İtalya’da yüzde 58 ve yüzde 38. İngiltere’de yüzde 54 ve yüzde 44. Yunanistan’da yüzde 53 ve yüzde 44. Çek Cumhuriyeti’nde yüzde 52 ve yüzde 43. Fransa’da yüzde 51 ve yüzde 47. Rusya’da olumlu bakanlar yüzde 37, olumsuz bakanlar yüzde 44. Bir çok AB üyesi ülkede insanların çoğunluğu AB üyeliğinin ülkelerine yararlı olduğunu düşünüyor.
Ankette insanlara azınlık grupları ile ilgili düşünceleri de sorulmuş. Müslümanlar konusunda ne düşündüklerine bakalım. Batı Avrupa’da, Rusya ve Ukrayna’da Müslümanlara olumlu bakış ağırlıkta. Güney, Orta ve Doğu Avrupa’da ise olumsuz bakış önde. İngiltere’de Müslümanlara olumlu bakanlar yüzde 78, olumsuz bakanlar yüzde 18. Fransa’da yüzde 72 ve yüzde 22. Hollanda’da yüzde 70 ve yüzde 28. Almanya’da yüzde 69 ve yüzde 24. İtalya’da yüzde 41 ve yüzde 55. Yunanistan’da yüzde 37 ve yüzde 57. Polonya’da yüzde 26 ve yüzde 66. Çek Cumhuriyeti’nde yüzde 23 ve yüzde 64. Slovakya’da yüzde 16 ve yüzde 77.
Ankette çok başka veriler de var ama yerimiz yok. Merak edenler raporu PEW internet sitesinde bulabilir.
