Son günlerde Musul yakınındaki Beşika’da Türk askeri varlığı nedeniyle Irak hükümeti ve Türkiye arasında yaşanan gerginliği, bu konuda ABD’nin Türkiye’yi rahatsız eden açıklamalarını anlayabilmek için tablonun bütününe bakmak gerek. Amerikalılar önce Beşika’daki Türk askeri varlığının yasadışı olduğunu açıkladılar. Sonra “Irak’taki tüm askeri eylemler Irak hükümetinin tam rızası ve koordinasyonuyla olmalı” dediler. Irak hükümeti savaştan dahi söz eden sert açıklamalar yaparken Türkiye bölgeden çekilmeyeceğini söylüyor. Tüm bunları nasıl okumak lazım? Yakın bir gelecekte Irak’ın ikinci büyük şehri Musul’un IŞİD’den geri alınması için Irak ordusu öncülüğünde ve Amerikan desteği ile operasyon başlayacak. Bu büyük operasyonun 8 Kasım’da yapılacak ABD başkanlık seçimlerinden önce gerçekleşmesi bekleniyor. Obama yönetimi, seçimler öncesinde Musul’ın IŞİD’den geri alınması ile Hillary Clinton’a destek vermek istiyor. Beşika tartışmalarını bu çerçeveye oturtmak lazım.
Ortadoğu’da iki şehir iki ülkenin kaderini belirleyecek gibi. Halep şehrinde devam eden savaş Suriye’nin geleceğini belirleyecek. Bu savaşta güçlü konumda olan Rusya, İran ve Beşar Esad. ABD sadece konuşuyor. Musul savaşı ise Irak’ın kaderini belirlemede büyük rol oynayacak. Musul’un geleceği Irak’taki tüm aktörler için kritik öneme sahip. Bu nedenle herkes şimdiden pozisyonunu belirliyor ve sesini yükselterek bunu empoze etmeye çalışıyor. Savaş sonrasında oluşacak tabloda güçlü konumda olmak istiyor. Musul’un IŞİD’den geri alınacağı kesin. Bu konudaki hazırlıklar uzun zamandan beri devam ediyor. Irak ordusu ve Şii milisler Amerikan desteği ile şimdiye dek 17 şehri IŞİD’den geri almayı başardı. Son ve en önemli hedef Musul. Musul düştükten sonra IŞİD Suriye’ye hapsolacak. Suriye’deki başkenti Rakka’nın ele geçirilmesi için de hazırlıklar devam ediyor. Böylece IŞİD toprak ve nüfus kontrolünü, dolayısıyla da devlet olma iddiasını kaybedecek. IŞİD’in ve ona bağlı terörizmin geleceği ayrı bir konu. Biz Irak’a geri dönelim.
2003 yılında ABD’nin Saddam Hüseyin’i iktidardan uzaklaştırmasından bu yana Irak’ın geleceği için büyük bir mücadele veriliyor. Musul savaşı bu mücadelenin parçası olacak. Bilindiği gibi Bush yönetiminin Irak’a demokrasi getirerek tüm Ortadoğu’yu demokratikleştirme hayalleri gerçekleşmedi. Bunun yerine hem Irak, hem de Ortadoğu kaosa sürüklendi. Bu durumdan en çok yararlanan İran oldu. Irak, İran’ın nüfuz alanına kaydı. Çoğunlukta olan Şiiler Irak’ın yönetimini ele geçirdi ve ülke korkunç bir iç savaş yaşadı. Eski Başbakan Maliki’nin izlediği Sünni karşıtı ve İran yanlısı politikalar mezhep kavgasını büyüttü. Bu ortamda ülkenin kuzeyinde Kürtler de facto bağımsızlık oluşturdular. IŞİD, Maliki’nin Sünni düşmanı politikalarına duyulan tepkinin ürünüydü. Sünniler “denize düşen yılana sarılır” misali IŞİD’e sarıldılar. Bunun sonucunda IŞİD Musul’u kolayca ele geçirmişti. Sonuçta Sünniler IŞİD’in politikalarının en büyük kurbanı oldular. IŞİD halk arasındaki desteğini kaybetti. Şimdi Musul’u kaybedecek. Sorun daha sonra oluşacak güçler dengesi.
Bağdat’taki Şii Ebadi hükümeti Maliki’den biraz daha “iyi” olsa da Şiilerin hakimiyeti peşinde. Şii milisler ise daha sert tavır içinde. Ebadi, bazı Sünni gruplarla işbirliği yapıyor. Kürtlerle de ilişkileri geliştirmek için Barzani’yi Bağdat’a davet etti. ABD ile ilişkileri güçlü. IŞİD sonrasında Musul’un kendine yakın bir Sünni grup tarafından yönetilmesini istiyor. The Economist’in aktardığına göre bu konuda Musul’un güneyinden olan Jaburi aşiretine dayanıyor. Jaburilerin rakibi ise Nujaifiler. Eski Musul valisi Atheel al-Nujaifi liderliğindeki Sünni güç Türkiye tarafından eğitiliyor. Nujaifiler Osmanlı zamanından beri Musul’da etkinmiş. Başbakan Ebadi, 5000 kişilik Nujaifi gücünün Musul operasyonu dışında kalması için çaba harcıyor. Irak hükümetinin Türkiye’ye yönelik sert eleştirilerinin arkasında IŞİD sonrası dönemde Musul’u kimin yöneteceği hesapları var. Obama yönetimi, 8 Kasım seçimleri öncesinde Musul’da IŞİD’e karşı zafer peşinde olduğu için bunu yapabilecek orduya sahip Başbakan Ebadi’ye destek veriyor. Yapılan açıklamaların nedeni bu.
Bilindiği gibi Irak mezhep ve etnik temelde bölünmüş durumda. Suriye için de aynı şey geçerli. Bu ülkelerin toprak bütünlüğü korunabilecek mi? Toprak bütünlüğünün korunabilmesi için nasıl bir siyasal sistem oluşturulması gerekir? Amerikalılar Irak için kağıt üzerinde çok güzel görünen federal bir yapı oluşturdular. Ne var ki bu sistem hiç çalışmadı. Federal sistemde kaybeden sayıca daha az olan Sünniler oldu. Iraklı Sünniler kendi aralarında bölünmüş durumda. Bu nedenle haklarını alamıyorlar. Terör gruplarına umut bağlayarak daha büyük felaketlere uğruyorlar. Sünnilerin önce kendi aralarında birlik oluşturmaları sonra da Şiilerle pazarlık masasına oturmaları gerekiyor. Bunu sağlamak zor. Musul savaşı sonrasında Irak’ın sancıları bitmeyecek belki daha da artacak. Bu durum bölgesel aktörleri de etkileyecek.
