Bu yıl Türkiye ve Yunanistan’ın NATO üyeliğinin 60. yıldönümü. İkinci Dünya Savaşı sonrasında oluşan iki kutuplu dünyada, Stalin’in baskı ve talepleri karşısında Türkiye’nin geçmişteki gibi tarafsız dış politika yürütmesi mümkün değildi. Güvenlik garantisine sahip olmak ve dış yardım alabilmek için tek seçenek Batı ile ittifaktı. 1947’de kızışmaya başlayan Soğuk Savaş koşullarında Türkiye, ABD’nin liderliğini yaptığı Batı ile ittifak ilişkisi içine girmeyi hedef olarak benimsedi. 1949’da kurulan NATO’ya üye olmak için yoğun çaba harcadı. İnönü tarafından başlatılan bu politika 1950’de iktidara gelen Demokrat Parti tarafından sürdürüldü. DP, NATO üyeliği için çok aktif bir diplomasi yürüttü. Kore’ye asker gönderdi. NATO üyesi ülkelerin bir kısmı Türkiye’nin üyeliğine karşı çıkıyordu.
İngiltere, bu ülkeler arasındaydı. Ortadoğu’daki hakimiyetinin zayıfladığını gören bu ülke, bölgede askeri bir ittifak oluşturarak konumunu korumayı amaçlıyordu. Bu nedenle, Türkiye’nin NATO üyesi değil, Arap ülkelerinin de katıl cağı Ortadoğu Savunma Komutanlığı içinde yer almasını istiyordu. Türkiye ise, NATO üyesi olduktan sonra Ortadoğu savunmasına katkıda bulunacağını söylüyordu. Türkiye’nin ısrarlı tutumu sonuçta başarılı oldu ve eşit haklara sahip üye olarak NATO’ya katıldı. İngiltere’nin Mısır merkezli ittifak planları ise hiç hayata geçmedi. Kurulmasında Türkiye ve İngiltere’nin aktif rol aldığı ve Arap ülkelerinden sadece Irak’ın katıldığı Bağdat Paktı ise başarısızlıkla sonuçlandı.
NATO üyeliği Soğuk Savaş boyunca Türkiye’nin güvenliğinin temelini oluşturdu. Soğuk Savaş sonrası dönemde NATO hızla genişledi. Kendine yeni misyon, yeni strateji oluşturdu. Tüm bu çalışmalar içinde Türkiye aktif rol oynuyor. Şimdi, hızla değişmekte olan dünya koşullarında, NATO yeni politikalar oluştururken, Türkiye’nin ittifak içinde öneminin arttığı genel kabul görüyor.
20-21 Mayıs’ta Chicago’da NATO zirve toplantısı yapılacak. Bu önemli zirve öncesinde, 14 Mayıs’ta, ABD’nin önde gelen düşünce kuruluşlarından Atlantic Council, NATO konusunda hazırladığı raporu açıkladı. “Anchoring the Alliance” (İttifakı Demirlemek) başlıklı rapor, R. Nicholas Burns başkanlığında hazırlandı. Raporda ABD, Avrupa, Almanya,İngiltere, Fransa ve Türkiye, ayrı başlıklarda ele alınmış. Diğer üyelerse tek başlıkta incelenmiş. Raporun bu şekli, Amerikalılar açısından ittifak içinde hangi ülkelerin önemli rol oynadığını yansıtıyor.
Raporda Türkiye ile ilgili bölümün başlığı şöyle: “A Path to Turkish Leaderhip in the Alliance.” (İttifakta Türkiye liderliğine yol) Bu bölümde Türkiye’nin ittifak içinde ilk kez lider rolü üstlenmesinin düşünülmesi öneriliyor. Rapora göre NATO, stratejik komşu bölgelerin şekillendirilmesinde merkezi rolünü korumak istiyorsa, ittifak içinde Türkiye’nin liderlik rolü üstlenmesine ihtiyaç var. Raporda, Avrupa’da yükselen tek ülkenin Türkiye olduğu, Ortadoğu’daki siyasi etkisinin Almanya, Fransa ve İngiltere’nin siyasi etkisinden fazla olduğu vurgulanıyor. Ortadoğu’da yaşanmakta olan süreçlerin Türkiye’nin önemini daha da artırdığı belirtiliyor.
Türkiye’nin uzun süre NATO içinde arka sıralarda tutulduğu, bunun artık değişmesi gerektiği vurgulanıyor. Şimdiye dek NATO dört ülke (ABD, İngiltere, Fransa, Almanya) tarafından yönetiliyordu. Amerikalılara göre şimdi, Türkiye’nin bu gruba dahil edilmesi gerek. 60 yıl boyunca NATO’nun Türk Genel Sekreteri olmadı. Raporda, ABD ve Avrupa’nın gelecek on yıl içinde NATO Genel Sekreteri olarak bir Türk’ü düşünmeleri gerektiği belirtiliyor. Almanya ve Fransa’nın Türkiye’nin AB üyeliği konusundaki olumsuz tavırları da eleştiriliyor.
Geçen yazımda aktardığım Council on Foreign Relations’ın ABD-Türkiye ilişkileri raporunda olduğu gibi, Atlantic Council raporunda da, Türkiye’nin son 10 yılda elde ettiği başarılar aktarıldıktan sonra eleştiri ve önerilere de yer veriliyor. İki raporun eleştiri ve önerileri arasında benzerlikler var. NATO raporunda Türkiye’nin NATO ile AB ve İsrail arasında daha derin işbirliğini bloke ettiği belirtilerek eleştiriliyor. İçte daha fazla demokrasi, şeffaflık ve çoğulculuk sağlanması isteniyor. Basın özgürlüğüne yapılan saldırıların ve çok sayıda askerin tutuklanmasının kaygı yarattığı belirtiliyor. Komşu ülkelerle ilişkilerin normalleşmesi için çabaların devam etmesi isteniyor.
NATO Chicago zirvesi öncesinde, Türkiye’nin NATO içindeki rolüne ABD’nin bakışı böyle. Atlantic Council bağımsız bir kuruluş olsa da rapordaki görüşlerin resmi görüşlere yakın olduğunu sanıyorum. Belli ki NATO içinde Türkiye’nin rolü artacak. Amerikan görüşü bu yönde.
