İkinci Dünya Savaşı sonrasında Avrupa Batı ve Doğu olarak ikiye bölünmüştü. Tabii iki bölge arasındaki farklılıklar daha gerilere uzanır. Kıta genellikle batı, orta ve doğu olarak düşünülür. Soğuk Savaş’la birlikte Winston Churchill Avrupa’nın ortasından “demir bir perde” geçtiğini söylemişti. Bundan 30 yıl önce Berlin Duvarı’nın çökmesi ile bu “demir perde” ortadan kalktı. Almanya birleşti. Avrupa’nın birleşmesi için çalışmalar başladı. 2004 yılında Avrupa Birliği Doğu Avrupa ülkelerini üyeliğe kabul ederek yaşlı kıtada birlik yönünde önemli adım attı. 2007 yılında Bulgaristan ve Romanya AB üyesi oldular. Onları 2013 yılında Hırvatistan izledi. Henüz AB üyesi olmamış bazı Balkan ülkeleri var ama genelde Avrupa’nın AB çatısı altında birleştiği söylenebilir. Bu bardağın dolu tarafı. PEW araştırma kuruluşunun ortaya koyduğu veriler Batı ve Doğu Avrupa arasında önemli farklılıklar olduğunu gösteriyor. PEW araştırması 2015-2017 yılları arasında 18 yaşın üstünde 54 bin kişi ile yapılan mülakatlar temelinde hazırlandı. Berlin Duvarı’nın yıkılmasından 30 yıl sonra arada önemli farklılıklar olduğu görülüyor. Farklı tarihlere, farklı ekonomik gelişmişlik düzeyine, farklı geleneklere sahip bu bölgeler arasında farklılıklar olması sürpriz değil. Gün gele bu farklılıklar ortadan kalkar mı? Bilmiyoruz. Bu biraz da Avrupa Birliği’nin başarılı olup olmayacağına bağlı.
Pew raporunun ortaya koyduğu verilere kısaca bakalım. Batı ve Doğu Avrupalılar ulusal kimlikleri içinde dinin önemi konusunda farklı düşünüyorlar. Sovyet sisteminin içindeyken dini geri plana atan Doğu Avrupalılar şimdi dine büyük önem veriyorlar. Dinin, ulusal kimliklerinin önemli bir öğesi olduğunu düşünüyorlar. Ulusal kimlik içinde dinin önemi konusunda Ermeniler birinci sırada. Ermenilerin yüzde 82’si, Gürcülerin yüzde 81’i ulusal kimlik içinde dinin önemli yeri olduğunu düşünüyorlar. Bu oran Sırplarda yüzde 78, Yunanlılarda yüzde 76, Romanya yüzde 74, Bulgaristan yüzde 66, Polonya yüzde 64. Dinin ulusal kimlik içinde önemli olmadığı ülkelere bakalım. Latvia yüzde 84, İsveç yüzde 84, Estonya yüzde 82, Danimarka yüzde 80, Belçika yüzde 80, Norveç yüzde 78, Çek Cumhuriyeti yüzde 78.
Kendi kültürlerini diğer kültürlere göre daha üstün görme konusunda da Doğu Avrupalılar önde. “Bizim kültürümüz diğerlerine göre daha üstündür” diye düşünenlerin oranı Yunanistan’da yüzde 89, Gürcistan’da yüzde 85, Ermenistan’da yüzde 84, Rusya’da yüzde 69, Bulgaristan’da yüzde 69, Bosna’da yüzde 68, Romanya’da yüzde 66, Sırbistan’da yüzde 65. Listenin diğer tarafında İspanya yüzde 20, Belçika yüzde 23, İsveç yüzde 26, Hollanda yüzde 31, Almanya yüzde 45, İngiltere yüzde 46, İtalya yüzde 47. Yani kendi kültürünü üstün görme konusunda Doğu Avrupa önde.
Müslümanlara bakış açısı konusunda da Batı ve Doğu Avrupa arasında ciddi farklılıklar var. Bir Müslümanı ailelerinin üyesi olarak kabul edebileceklerini söyleyenlerin oranı Batı’da daha yüksek. Bu oranlara bakalım. “Bir Müslümanın ailemin üyesi olmasını kabul edebilirim” diyenlerin oranı Hollanda’da yüzde 88, Norveç’te yüzde 82, Danimarka’da yüzde 81, İsveç’te yüzde 80, Belçika’da yüzde 77, İspanya’da yüzde 74, Portekiz’de yüzde 70, Fransa’da yüzde 66, İngiltere’de yüzde 53. Doğu Avrupa’da bu oranlar düşüyor. Ermenistan’da yüzde 7, Gürcistan’da yüzde 17, Macaristan’da yüzde 21, Romanya’da yüzde 29, Yunanistan’da yüzde 31, Polonya’da yüzde 33. “Yahudileri aile üyesi olarak kabul eder misiniz?” sorusuna verilen cevaplarda da aynı eğilim var. Bir Yahudi’yi aile üyesi olarak kabul etme konusunda Batı Avrupa’nın oranları daha yüksek.
PEW Avrupalıların dine bakışını da araştırmış. Somut dört kriter temelinde dindarlık oranları belirlenmiş. Ortaya çıkan verilere göre 34 Avrupa ülkesi içinde Romanya yüzde 55 ile en dindar ülke. Ermenistan yüzde 51, Gürcistan yüzde 50, Yunanistan yüzde 49, Moldova yüzde 47, Bosna yüzde 46, Polonya yüzde 40, Sırbistan yüzde 32, Ukrayna yüzde 31. Batı Avrupa’da dindarlık oranları oldukça düşük. Estonya yüzde 7, Danimarka yüzde 8, İsveç yüzde 10, Belçika yüzde 10, İngiltere yüzde 11, Fransa yüzde 12, Almanya yüzde 12, Hollanda yüzde 18, İtalya yüzde 27. Avrupa’nın Batısı ile Doğusu arasında bu konuda da belirgin farklar var. Farklılıklar sadece yukarıda belirtilen konularla sınırlı değil.
Avrupa’nın yeniden birleştiği tarih olarak kabul edilen 1989’dan 30 yıl sonra arada hala farklılıklar olduğunu görüyoruz. Bakalım gelecekte durum değişecek mi? Hızlı değişim beklenmemeli. Bu tür süreçler uzun zaman alır.
