IŞİD terör örgütünün Irak’ta Musul’u ve diğer şehirleri ele geçirmesi ile başlayan kriz birkaç gün içinde 1 milyon civarında insanı mülteci konumuna soktu. Irak krizinin siyasi boyutunun yanısıra çok ciddi bir insani boyutu oluştu. İnsani yardım örgütleri Iraklı mültecilere yardım sağlamakta zorlanıyorlar. Dünyadaki çok ciddi mülteci sorununu daha da büyüten Irak krizi 20 Haziran Dünya Mülteciler Günü’nün kutlandığı döneme rastladı. Suriye krizi zaten çok büyük bir mülteci sorunu yaratmıştı. Şimdi buna Irak krizi eklendi. Devam etmekte olan bu krizlerin daha kaç insanı mülteci yapacağını bilmiyoruz. Bu bağlamda, mülteciler konusuna kısaca bakmakta yarar var.
BM Genel Kurulu, 4 Aralık 2000’de, 55/76 sayılı kararla 20 Haziran’ı Dünya Mülteciler Günü ilan etmişti. Mültecileri Koruma Sözleşmesi’nin 1951’de kabul edilmesinin 50. yıldönümü olan 1971’de ilk kez kutlandı. BM Mülteciler Yüksek Komiserliği (UNHCR) ve ilgili diğer örgütler, her yıl 20 Haziran’da dünya kamuoyunun dikkatini mültecilerin sorunlarına, ihtiyaçlarına çekmeye çalışırlar.
20 Haziran Cuma günü, The Guardian gazetesi, BM Mülteciler Yüksek Komiseliği’nin açıkladığı son verileri yayımladı. Buna göre 2013’te iç savaşlar, çatışmalar ve şiddet olayları nedeniyle evlerini terk etmek zorunda kalanların sayısı bir önceki yıla oranla 6 milyon artarak 51.2 milyona yükseldi. İkinci Dünya Savaşı’ndan sonra ilk kez dünyadaki mültecilerin sayısı 50 milyonu aştı. Bu mültecilerin yarısından fazlası çocuk. İnsani yardım örgütleri ve mültecilere ev sahipliği yapan ülkeler, sayıları hızla artmakta olan mültecilere yardım etmekte zorlanıyorlar. UNHCR’ın verilerine göre mültecilerin yüzde 86’sına gelişmekte olan ülkeler ev sahipliği yapıyor. Gelişmiş ülkeler sadece yüzde 14’üne sığınma hakkı veriyor.
BM Mülteciler Yüksek Komiseri Antonio Guterres, mültecilerin sayısınn çok hızlı bir şekilde artmakta olduğuna dikkat çekti. Guterres’e göre tüm mülteciler bir bölgede toplansa, dünyanın 24. en kalabalık ülkesini oluştururlar. Mülteci sayısının hızla artmasının en önemli etkenlerinden biri Suriye krizi. Suriye nüfusunun yüzde 40’ı mülteci oldu. 2.5 milyon Suriyeli ülkesini terkederken, 6.5 milyon Suriyeli ülke içinde yer değiştirdi. Orta Afrika Cumhuriyeti ve Güney Sudan’daki krizler de mültecilerin sayısının artmasına neden oluyor. Guterres, uluslararası topluluğun anlaşmazlıkları önleme ve çözümlemedeki başarısızlıklarının bu duruma yol açtığını belirtti. “Daha devam eden çatışmalar sona ermeden yenileri başlıyor. Yıllardır mülteci olarak yaşamak zorunda kalan 6.3 milyon insan var. Bu insanların çektiği acılardan derin üzüntü duyuyoruz. Masum insanlar, çaresizlik içinde yaşamlarını yitiriyor ve dünya, bu saçmalığa son vermek için hiçbir şey yapamıyor” dedi. Uluslararası Af Örgütü de bu konuda uluslararası topluluğu eleştirdi. Örgüt, Dünya Mülteciler Günü nedeniyle yaptığı açıklamada “BM Güvenlik Konseyi dünya barış ve güvenliğini korumada başarısız oldu. Verilen tepkiler, geç kalınmış ve etkisizdi. Güvenlik Konseyi, Suriye, Irak, Güney Sudan ve Orta Afrika’daki çatışmalar karşısında şiddetin yayılmasına ve birçok toplumun yıkılışına izin verdi” denildi. İnsani yardım örgütleri mültecilerin acılarını hafifletmeye çalışıyorlar ama soruna neden olan anlaşmazlıkları çözümleyemezler. Anlaşmazlıklara siyasi çözüm bulunması gerekir. Suriye konusunda BM Güvenlik Konseyi, Rusya ve Çin’in tavrı nedeniyle sınıfa kaldı. Bakalım Irak krizi konusunda ne yapacak?
UNHCR, mültecileri üç kategoriye ayırıyor. Birinci grupta ülkesinin sınırları dışına çıkan insanlar var. Dünyada bu konumda 16.7 milyon insan var. 5 milyon Filistinli bu kategorideki en büyük grup. Suriye, Afganistan, Somali gibi ülkeler insanların ayrılmak zorunda kaldığı ülkelerin başında geliyor. Mülteci kabul eden ülkelerin başında Pakistan, İran, Lübnan, Ürdün ve Türkiye var. İkinci kategoride siyasi iltica başvurusu yapanlar yer alıyor. Toplam 1.2 milyon insan siyasi iltica başvurusu yapmış. Siyasi iltica başvurularının çoğu gelişmiş ülkelere yapılıyor. Birinci sırada Almanya yer alıyor. Üçüncü ketegoride ülkesini terketmeyen, ülke içinde başka yere kaçmak zorunda kalanlar (internally displaced people) insanlar var. Bunların toplam sayısı 33.3 milyon.
Mültecilerin sayısının hızla artmasına paralel olarak bu durumdan para kazanan insan kaçakçılarının çabaları da yoğunlaşıyor. Guterres, insan kaçakçılığının giderek daha uluslararası hale geldiğini, çok güçlü örgütlere dönüştüklerini söyledi. Korkunç yöntemler uyguluyorlar. İşkence, ırza geçme, organ ticareti, cinsel sömürü bunlar arasında. Gelişmekte olan ülkelerin bu tür örgütlerle mücadele etmesi kolay değil. İnsan kaçakçılığı ile mücadele konusunda uluslararası işbirliği çok önemli.
Mültecilerin sorunları karşısında duyarsız kalmayalım. Hem bireyler, hem de örgütler olarak elimizden geleni yapalım.
