Suriye krizinin komşu ülkelere etkilerini tartışırken 19 Ekim’de Lübnan’da meydana gelen patlama kaygıları daha da artırdı. Bombalı saldırının hedefi Suriye rejimine karşı duruşu ile tanınan istihbarat yetkilisi General Visam Hasan’dı. Bu saldırının arkasında kimlerin olduğunu anlamak zor değil. 2005’te Lübnan Başbakanı Refik Hariri benzeri bir saldırıda hayatını yitirmişti. Visam Hasan, Hariri suikastini araştıran ve Şam’ı işaret eden kişiydi. Çok hassas dengeler üzerine kurulu Lübnan’da böylesi saldırılar ülkeyi istikrarsızlığa sürüklemeyi amaçlıyor.
Suriye ve Lübnan, Fransa tarafından yaratılan ülkeler. Lübnan nüfusu , Suriye gibi farklı din ve mezheplerden oluşuyor. Derin bölünmeler içeren (deeply divided) bir ülke. Ülkedeki siyasi sistem, farklı gruplar arasında dengeler kurmayı amaçlıyor. Her grubun hakları ve üstleneceği devlet mevkileri anayasada belirlenmiş. Bu anlamda 1960 Kıbrıs Cumhuriyeti anayasası ile benzerlikleri var. Lübnan anayasasına göre Cumhurbaşkanı Hristiyan, Başbakan Sünni Müslüman, Meclis Başkanı Şii Müslüman olur. Bu sistem bazen çalıştı, bazen de tıkandı. 1975-1990 döneminde ülkede korkunç bir iç savaş yaşandı.
Lübnan’ın sorunları sadece hassas iç dengelerle sınırlı değil. Komşularının iç işlerine karışması, müdahaleleri onu hep zora sokar. Egemenliğine saygı gösterilmeyen bir ülke. Suriye, Lübnan’ın bağımsız bir devlet olmasını hiç hazmetmedi. Lübnan’ın kendisine ait olduğuna inanır ve hep Lübnan’ın iç işlerine karışır. Suriye’nin gölgesi hep Lübnan’ın üzerinde olmuştur. Lübnan’da iç savaşın başlaması, Suriye’ye bu ülkeye asker gönderip işgal etme fırsatı vermişti. 1976’dan 2005’de kadar Suriye ordusu Lübnan’ın efendisi oldu. Suriye işgali, Başbakan Hariri’nin öldürülmesi sonrasında, Şam üzerinde oluşan baskılar sonucu sona ermişti. Ama, Suriye’nin eli hep Lübnan’ın içinde, Lübnan’ın kaderi hep Suriye ile bağlantılı. Diğer komşu ülke İsrail ise, önce Filistinliler, sonra da Hizbullah nedeniyle bu ülkeye saldırılar düzenledi. Yıktı, öldürdü.
Yaşadığı tüm zorluklara rağmen Lübnan Arap ülkeleri arasında demokrasi olarak nitelebilecek tek ülke. Lübnanlılar genelde iyi eğitim almış, modern insanlar. İç savaş sonrasında hızlı bir ekonomik ve sosyal toparlanma, eski günlere dönme çabası başlamıştı. Hariri’nin öldürülmesi bu çabaları kesintiye uğrattı. Lübnan’da eskiden esas fay hattı Müslümanlarla Hristiyanlar arasındaydı. Demografik süreçler sonucu Lübnanlı Şiilerin sayısı arttı. Şimdi sayıca en büyük grup Şiiler. 1979 devrimi sonrasında İran’ın bölgedeki rolünün artması ve bunun sonucunda Hizbullah’ın yükselişi ile Şiiler askeri ve siyasi yönden güçlendi. Hizbullah en güçlü örgüt. Ağırlıklı olarak Lübnan’ın güneyinde yaşayan ve geçmişte önemsenmeyen, hatta hor görülen, genelde yoksul olan Şiiler şimdi güce kavuşmuş durumda. Hizbullah’ın İsrail ordusu karşısında yenilmemesi ve hükümette önemli ortak olması, Şiilerin konumunu tamamen değiştirdi. Şimdi Lübnan’da esas fay hattı Sünnilerle Şiiler arasında.
Suriye’de iç savaşın giderek mezhepsel bir görünüm alması, Lübnan’ı doğrudan etkiliyor. Lübnanlı Şiiler ve Hizbullah Beşar Esad rejimini destekliyor. Hizbullah militanlarının Suriye’de çarpıştığı yönünde haberler var. Ortadoğu’nun “Şii ekseni” İran’dan başlayıp, Irak ve Suriye üzerinden Hizbullah’a uzanıyor. Lübnanlı Sünniler ise Beşar Esad rejimine karşı muhalefeti destekliyor. Bu durum zaten gergin olan ülkeyi daha da geriyor. Suriye ayaklanmasının başlamasından bu yana, Lübnan’da Şiiler ve Sünniler arasında özellikle Trablusşam’da zaman zaman çatışmalar yaşanıyor. Suriye-Lübnan sınırı çok gergin. Hizbullah ağırlıklı Lübnan hükümeti uluslararası forumlarda Esad rejimini eleştiren kararların ya aleyhinde oy kullanıyor, ya da çekimser kalıyor. Hükümetin bu tavrı Sünnileri memnun etmiyor.
Son patlama ile oluşan krizi işte bu çerçeveye oturtmak gerek. Suriye’deki iç savaşın komşu ülkeleri istikrarsızlığa sürükleyebileceği hep tekrarlanıyor. En zor konumda olan komşu ülke Lübnan. Başbakan Necip Mikati başkanlığındaki hükümet 2011’de kuruldu ve Hizbullah ağırlıklı. Visam Hasan’ın öldürülmesi sonrasında Sünniler hükümetin istifasını talep ettiler. Başbakan Mikati istifasını sundu ama Cumhurbaşkanı Mişel Süleyman bir süre daha görevde kalmasını istedi.
Tarihi boyunca hep kırılgan ve zayıf bir ülke olan Lübnan zor durumda. ABD Dışişleri Bakanlığı Sözcüsü Nuland durumu şöyle özetledi: “Suriye’den Lübnan’a ihraç edilen istikrarsızlık Lübnan’ın güvenliğini her zamankinden daha çok tehdit ediyor.”Avrupa Birliği Dış Politika Yüksek Temsilcisi Catherine Ashton “Bu tip terörist eylemler tepkileri kışkırtma ve gerginlik yaratma amaçlıdır” dedi.
Türkiye’yi caydırıcı önlemler olarak TBMM’den tezkere geçirme ve sınıra askeri yığınak yapmaya zorlayan Suriye krizi, Lübnan’da istikrarsızlık yaratıyor. Ürdün sınırında da gerginlik var. Uluslararası topluluk bu duruma daha ne kadar seyirci kalacak?
Tüm okurların Kurban Bayramı’nı candan kutlarım.
