Son zamanlarda Batı Balkanlar’da kaygı verici bazı gelişmeler yaşanıyor. Batı basınında bölge konusunda tehlike çanları çalan yazılar çıkıyor. Örneğin 27 Haziran’da Der Spiegel’de “AB geleceği zayıfladıkça Balkanlar’da gerginlikler artıyor” başlıklı uzun bir yazı vardı. 7 Temmuz’da Foreign Affairs’da “Batı Balkanlar nasıl düzeltilebilir?” başlıklı yazı aynı konuyu işliyordu. AB liderleri, 2014’te Angela Merkel’in başlattığı “Berlin Süreci” çerçevesinde, 12 Temmuz’da İtalya’nın Trieste kentinde Balkan ülkeleri liderleriyle biraraya gelerek Batı Balkanlar’daki durumu masaya yatırdılar. Toplatıya Almanya Başbakanı Angela Merkel ve Fransa Cumhurbaşkanı Emmanuel Macron’un da katılmaları konuya verilen önemi yansıtıyor. Batı Balkanlar dediğimiz zaman Arnavutluk’la eski Yugoslavya’nın kanlı bir şekilde çökmesi sonu bağımsızlığını kazanan Bosna Hersek, Hırvatistan, Kosova, Makedonya (Yunanistan’la devam eden isim anlaşmazlığı nedeniyle uluslararası alanda Eski Yugoslavya Cumhuriyeti Makedonya ismi ile anılıyor), Karadağ, Sırbistan ve Slovenya’yı anlarız. Yugoslavya’nın çökmesi ile yaşanan savaşları ve korkunç sonuçlarını hepimiz biliyoruz. 130 binin üzerinde insan hayatını kaybetmişti. Srebrenitsa soykırımının yıldönümü kısa süre önceydi. Yaralar hala taze.
Batı Balkanlar’a kalıcı barış, istikrar ve refah gelmesi konusunda Avrupa Birliği önemli misyon üstlenmişti. Sonuçta bu bölge Avrupa’nın parçası. AB’ye üyelik perspektifi ve tam üyeliğin gerçekleşmesi ile bölgenin sorunlarının çözümleneceği düşünülüyordu. AB üyeliği önemli bir teşviktir ve uzunca süre olumlu rol oynadı. 2003 Selanik zirvesinde Balkan ülkelerine üyelik vaadi yapılmıştı. Slovenya ve Hırvatistan AB üyesi oldular ve sorunlu bölgenin dışına çıktılar. Arnavutluk, Karadağ, EYC Makedonya ve Sırbistan aday üyedirler ama yakında üye olmaları beklenmiyor. 2008 mali krizi sonrasında AB’nin kendi içinde yaşadığı sorunlar Balkan ülkelerinin üyelik umutlarını zayıflattı. AB genişleme heyecan ve isteğini kaybetti, iç sorunlara yoğunlaştı. Genişlemenin 2019’da kadar durdurulduğunu biliyoruz. Trieste’de yapılan toplantıda İtalya Başbakanı Paolo Gentiloni bu ülkelerin üyeliğinin çok yakında gerçekleşmeyeceği mesajını verdi. AB üyelik perspektifi ortadan kalkmıyor ama uzunca bir zamana yayılıyor. Batı Balkanlar konusunda AB ile Rusya arasında jeopolitik bir mücadele yaşandığını da hesaba katmamız gerekiyor. Rusya, bu bölgede kaybettiği nüfuzu geri kazanmak peşinde. Dolayısıyla Rusya-AB çekişmesi sadece Ukrayna ile sınırlı değildir.
AB perspektifinin zayıflaması ile bölgede sorunlar, riskler artmaya başladı. Her ülkenin kendine özgü sorunları var ama tüm bölgeden tehlike sinyalleri geldiği bir gerçek. Bölgeyi geçmişte kana bulayan etnik milliyetçilik yükselişte. Etnik kimlikler temelinde gerginlikler yaşanıyor ve devletlerin istikrarı sarsılıyor. Kosova’nın nüfusunun yüzde 5’i Sırplardan oluşuyor ve Sırplar Aravutlarla devamlı gerginlik yaşıyorlar. Bosna’da Boşnaklarla Bosnalı Sırplar devamlı gerginlik içinde. EYC Makedonya’da Arnavutlar nüfusun yüzde 25’ini oluşturuyor. Kendilerini Arnavutluk ve Kosova’ya yakın hissediyorlar ve zaman zaman iki kimlik arasında gerginlik tırmanıyor. 27 Nisan’da ilk kez bir Arnavut’un Meclis Başkanlığına seçilmesi tansiyonu yükseltmişti. İsim anlaşmazlığı nedeniyle bu ülkenin hem AB, hem NATO üyeliği Yunanistan tarafından veto ediliyor. İsim sorununa bir çözüm bulunabilirse veto kalkacak. Kosova’nın AB üyeliğine ise 5 AB üyesi ülke karşı çıkıyor. AB perspektifinin uzak tarihlere ertelenmesi ve yükselen etnik milliyetçilik, buna ek olarak yolsuzluk, ekonomik sorunlar bölge için tehlike işaretleri. Etnik milliyetçilik sınırlarla oynamak ister. Bu da genellikle savaşa, felakete yol açar.
Trieste zirvesi AB’nin Batı Balkanlar’daki gelişmelerin farkında olduğunu ve konuya önem verdiğini gösteriyor. İtalya Başbakanı adını vermeden Rusya’yı uyararak bölgede jeopolitik gerginlik ve zorluklardan söz etti. Bölgenin yavaş yavaş AB’ye entegre olması AB’nin çıkarınadır. Bölgede istikrar Avrupa için de istikrar anlamına gelir. İtalya zirvesinde Batı Balkanlar’da 80 bin kişiye istihdam olanağı yaratacak 514 milyon Euro’luk bir proje onaylandı. Proje karayolları, demiryolları, enerji projeleri, köprüler gibi altyapı çalışmaları öngörüyor. Tam üyeliğe ulaşmadan sorunlara köklü çözüm bulmak kolay olmayacak. Arnavutların ve Kosovalıların yüzde 80’i AB üyeliğine destek veriyor. Bosna ve Makedonya’da bu oran yüzde 60. Karadağ’da AB üyeliğine destek yüzde 49, Sırbistan’da ise yüzde 40. Trieste deklarasyonunda “iyi komşuluk ilişkileri” ve “milliyetçi retoriğin azaltılması” çağrısı yapıldı. Bakalım bu çağrıya uyulacak mı? AB kendini kısa sürede toparlayabilirse Batı Balkanlar’da da etkili olabilir.
