Suriye’de yaşayan ve Arap olmayan çeşitli gruplardan biri Çerkesler. Devam etmekte olan iç savaş onları da etkiliyor. Ancak bu konuda fazla haber yapılmıyor. Suriyeli Ermeniler Ermenistan’a göç ediyorlar. Çerkesler ata toprakları Kuzey Kafkasya’ya dönebiliyor mu? Bu konuda, 12 Aralık 2012 tarihli CACI Analyst’te Emil Süleymanov imzalı bir yazı yayınlandı. Bu yazıdan ve diğer kaynaklardan derlediğim bilgileri sizlerle paylaşmak istiyorum.
Rus ordusunun 19. yüzyılda Kafkasya’yı işgal etmesi sonucunda Çerkesler Osmanlı topraklarına sürüldüler veya göç etmek zorunda kaldılar. Çerkesler, 1864’e kadar Ruslarla savaştılar, direndiler. Bölgeyi ele geçiren Rus askerleri katliamlar yapmıştı. Osmanlı devleti Çerkesleri çeşitli bölgelere yerleştirdi. Balkanlar ve Ortadoğu bu bölgeler arasındaydı. Vikipedia’ya göre Çerkesler halen 50’den fazla ülkede yaşıyorlar. Günümüzde Türkiye, Suriye ve Ürdün’de etkin Çerkes toplulukları var. Süleymanov’un verdiği bilgiye göre Suriye’de 100 bin Çerkes yaşıyor. Ürdün’deki Çerkesler de 100 bin civarında. Türkiye’de yaşayan Çerkeslerin sayısı konusunda net bir rakam yok. Süleymanov, nüfus sayımında etnik köken sorusu sorulmaması ve karışık evlilikler nedeniyle 150 binle 2 milyon arasında rakamlar verildiğini yazıyor. 19. yüzyılda Kafkasya’da yaşayan büyük Çerkes nüfusundan şimdi Rusya’da geriye kalan 700 bin civarında. Rusya Federasyonu dışında en güçlü Çerkes diasporası Türkiye’de. Gürcistan’dan bağımsızlık ilan eden Abhazya ile dayanışma ve Türkiye’nin Kuzey Kafkasya politikaları konusunda etkili çalışmalar yaptıkları biliniyor.
Çerkesler askeri yetenekleri ile tanınırlar ve kültürlerini koruyorlar. Dillerinin ismi Adığe. Batı Adığe ve Doğu Adığe diye iki lehçesi var. Ürdün Kralını geleneksel olarak Çerkes askerler korur. Ürdün toplumunda önemli bir yere sahiptirler. Suriye’de de askeri yetenekleri ön plandaydı. Ordu içerisinde çok sayıda Çerkes subay vardı. 1948 Arap-İsrail savaşında Suriyeli Çerkes birliği başarıyla savaşmıştı. Suriye’nin Golan Tepeleri bölgesinde yaşayan Çerkesler, 1967 savaşında bölgenin İsrail’in eline geçmesi sonucu göç etmek zorunda kalmıştı. Geride kalan ve İsrail’de yaşayan birkaç bin Çerkes var.
1971’de Suriye’de Esad rejiminin iktidara gelmesi sonrasında orduda önemli mevkileri Nusayrilere verme politikaları sonucu, son 20-30 yıl içinde Çerkeslerin Suriye subay kadrosu içindeki payı azalmıştı. Suriye’de iç savaşın başlamasından sonra Arap olmayan diğer gruplar gibi Çerkesler de mümkün olduğunca tarafsız kalmaya çalıştılar. Böylesi durumlarda tarafsız kalmak isteyenler, savaşan iki tarafın da baskısına maruz kalırlar. Hem Suriye ordusu, hem de muhalifler Çerkeslerden kendi taraflarında olmalarını istiyorlar. “Benimle olmayan düşmanımdır” tavrını sergiliyorlar. Şiddet olaylarında hayatını kaybeden Çerkesler var.
Sovyetler Birliği’nin yıkılmasından sonra dünyanın çeşitli yerlerinden Çerkesler Kafkasya’ya (az sayıda da olsa) geri dönmeye başlamıştı. İç savaş karşısında Suriyeli Çerkeslerin liderleri Rusya hükümetine tarihi topraklarına geri dönme başvurusu yaptılar. Hem Rusya’daki, hem de Türkiye’deki Çerkes örgütleri, geri dönüşün sağlanması için çaba harcıyorlar. Şimdiye dek 500 Suriyeli Çerkes Kabardey-Balkarya, 200 Çerkes de Adığey bölgesine yerleştirilmiş. Binlerce Suriyeli Çerkes daha, ata topraklarına geri dönmek istiyor ama Rusya makamları bu konuda çeşitli bürokratik engeller çıkarıyorlar. Oturma izni olmayan yabancıların sadece 3 ay Rusya’da kalmasına izin veriliyor. Oturma ve çalışma izni almak çok zor. Bölgeye göç edebilecek insan sayısı konusunda 3 bin kişilik kota var. Suriye’de devam eden korkunç iç savaş koşulları da göç konusunda Çerkeslere yardımcı olmuyor. Tabii, Esad rejimi ile yakın ilişki içinde olan Rusya isterse Çerkeslerin göçünü rahatlıkla sağlayabilir. Çeşitli nedenlerle (en azından şimdilik) Rusya bunu yapmıyor.
Kuzey Kafkasya istikrarlı bir bölge değil. Zaman zaman şiddet olayları tırmanıyor. Buna rağmen Suriyeli Çerkesler için bölge çekiciliğini kaybetmiyor. Çerkeslerin gönlünde ata topraklarına geri dönmek hep vardı. Suriye iç savaşı bu süreci hızlandırdı. Suriye’de devam eden trajedinin pek ön plan çıkmayan bu yönüne siz okurların dikkatini çekmek istedim. Umarız iç savaş yakında sona erer ve tüm Suriyeliler için daha güzel günler mümkün olur.
