Farklı oranlarda da olsa tüm ülkeleri etkilemekte olan global ekonomik kriz 5 yıl önce başlamıştı. İngiltere’de Northern Rock isimli banka krizin ilk kurbanı olmuş, bankanın eski yöneticisi Adam Applegarth, 9 Ağustos 2007’yi “Dünyanın değiştiği gün” olarak nitelemişti. (Krizin başlangıç tarihini 12 Haziran 2007 olarak kabul edenler de var. O tarihte Wall Street Journal, Bear Stearns’in iki yatırım fonunun kötü durumda olduğunu duyurmuştu.)
Elbette kredi krizi aniden ortaya çıkmadı. 2007’den önceki gelişmelerin sonucuydu. Önce Northern Rock kendini zor durumda buldu. Müşterilerine kredi sağlayamama durumuna düştü. Mali piyasalardaki “kötü kredilerin” boyutunu bilen bankalar 9 Ağustos 2007’de birbirlerine kredi vermeyi durdurdular. Dünya para piyasaları felç oldu. Avrupa Merkez Bankası (ECB) sorunu çözümlemek için piyasaya 200 milyar Euro sürdü. Bankanın bu kararı paniği daha da artırdı ve dünya piyasaları inişe geçti. Kısa süre sonra Northern Rock’a “hücum” başladı. Bankada parası olan insanlar paralarını çekmek için şubelerin önüne yığıldı. Northern Rock devletleştirildi. 15 Eylül 2008’de ABD’de iflas etmesi imkansız sanılan Lehman Brothers iflas etti. Arkasından tüm mali sistem çöktü. Global ekonomi resesyona girdi.
2 Mayıs 2010’da Yunanistan’a 110 milyar Euro kurtarma paketi verilmesi ile krizin özel sektörden devlete sıçradığı anlaşıldı. Devlet borcu krizi başladı. Bankaların iflası aşamasından devletlerin iflası aşamasına geçildi. Beş yıl sonra Yunanistan için iflas hala reel tehlike. Kurtarma talep etmede Yunanistan’ı İrlanda, Portekiz, İspanya izledi. Kısa süre önce Kıbrıslı Rumlar kurtarma talep etti. İtalya, İspanya ciddi zorluklar içinde. Slovenya zora giren Avrupa ülkeleri listesine katılıyor. Tablo kötü. Kriz, AB projesinin kendisini ve Euro’yu ciddi şekilde tehdit ediyor. Kemer sıkma politikaları geniş kesimlerin gelir düzeyini azaltırken, işsizlik büyük boyutlarda. Tüm çabalara rağmen ABD de krizi atlatamadı. Krize karşı uluslararası işbirliği istenen düzeyde değil.
Global ekonomik krizin ABD ve AB üzerindeki olumsuz etkilerini iyi biliyoruz. Peki, dünyanın diğer bölgeleri, yoksul ülkeler, çocuklar ve yoksul aileler krizden nasıl etkileniyor? BM’nin çocuklarla ilgili örgütü UNICEF’in Politika ve Pratik Bölümü, kısa süre önce bu konuda bir kitap yayımladı. Editörlüğünü Isabel Ortiz ve Matthew Cummins’in yaptığı “A Recovery for All:RethinkingSocio-Economic Policies for Children and Poor Households” isimli kitapta ilginç analizler, bilgi ve veriler yer alıyor. Dünyada global ekonomik kriz öncesinde de büyük eşitsizlik vardı. Kriz, milyonlarca insanın yaşam koşullarını daha da kötüleştirdi. Sosyal uçurumları derinleştirdi.
2007-2008 ve 2010-2011 dönemlerinde dünyada gıda fiyatlarında ciddi artışlar oldu. ABD’deki büyük kuraklık nedeniyle şimdi gıda fiyatları yeniden artıyor. Gelişmekte olan 60 ülkede yerel gıda maddeleri kriz öncesi döneme göre şimdi yüzde 80 daha pahalı. Fakir ailelerin alabildiği gıda maddelerinin miktar ve kalitesi azaldı. İşsizlik sorunu tüm ülkelerde yaşanıyor. Dünyada çalışabilecek durumda olan her beş kişiden ikisi iş bulamıyor. Gençler arasında işsizlik daha yaygın. 2012 -2020 döneminde dünyada 1 milyar gencin iş piyasasına gireceği hesaplanıyor. Ekonomik büyüme olmazsa, istihdam sorunu daha da artacak. İşi olan insanların ücretlerinde düşüş var. Kemer sıkma politikaları sadece Avrupa’da uygulanmıyor. 2012’de 133 ülke kamu harcamalarında ciddi kısıntı yapacak. Gelişmekte olan ülkeler kamu harcamalarını gelişmiş ülkelere göre daha büyük oranda azaltıyor. Bu kısıntılar en fazla toplumların yoksul kesimlerini etkiliyor. 73 ülkede hükümetler memur maaşlarını azaltma hazırlığı içinde. Gıda fiyatlarındaki büyük artışlara rağmen 73 ülkede gıda ve akaryakıt dahil sübvansiyonlar azaltılacak veya kaldırılacak. 55 ülkede sosyal programlarda kesinti yapılması düşünülüyor. 71 ülkede temel gıda maddeleri ve hizmetlere uygulanan vergilerin artırılması planlanıyor. UNICEF, alınmakta olan bu önlemlerin özellikle çocukları çok olumsuz etkilediğine dikkat çekiyor. Dünyada çocuklar arasında açlık ve iyi beslenememe, sağlık hizmetlerinden yararlanamama, okula giden çocukların sayısında düşüş, çalışan çocukların sayısı ve aile içi şiddette artış bekleniyor. Tüm bunlara paralel olarak sosyal gerginlikler ve protestolar artacak.
Dünya ekonomik krizi en fazla çocukları ve yoksul aileleri etkiliyor. ABD ve Avrupa para piyasalarında oynanan “kumarın” faturasını tüm dünyada yüz milyonlarca insan ödüyor. UNICEF’in 326 sayfalık kitabını bir köşe yazısında özetlemek mümkün değil. Kitap UNICEF sitesinden indirilebilir. Nobel ödüllü iktisatçı Joseph Stiglitz’in ABD’de sosyal eşitsizlik konulu analizini daha önce aktarmıştım. UNICEF’in kitabı global kriz nedeniyle dünyada artan eşitsizliğe ışık tutuyor. Konu ile ilgilenenler bu kitabı mutlaka okumalı.
