Tüm dünyanın gözleri Suriye’nin geleceği konusunda İsviçre’nin Montrö kentinde çalışmalarına başlayan Cenevre 2 konferansında. 7-10 gün sürmesi beklenen konferansa BM, ABD ve Rusya ev sahipliği yapıyor. Montrö’deki ilk gün törensel nitelikteydi. Esas pazarlıklar Cuma günü Cenevre’de başlayacak. BM Genel Sekreteri Ban Ki-moon, Montrö’deki açılış töreninde “taraflar yeni bir başlangıç yapabilir” dedi ve konferansın bir fırsat olduğunu vurguladı. Bakalım yeni bir başlangıç mümkün olacak mı? Fırsat değerlendirilecek mi?
Çözüm konusunda büyük beklentiler olduğunu söyleyemeyiz. Kimileri konferansın başarısız olacağından emin. New York Üniversitesi’nden BM uzmanı Richard Gowan “Mesele başarısız olup olmayacağı değil, nasıl başarısız olacağıdır” diyor. Az da olsa umut ifade edenler de var. Ortada bir trajedi var. Üç yıllık bu trajedinin rakamlarını hatırlayalım. 130 bini aşkın ölü, komşu ülkelere kaçan 2.3 milyon göçmen (Lübnan’da 800 bin, Türkiye’de 500 binin üzerinde, Ürdün’de 500 binin üzerinde, Irak’ta 200 bin, Mısır’da 150 bin), ülke içinde 4 milyon göçmen. Tamamen harap olmuş bir ülke. Bazı bölgelerde insanlar açlıktan ölüyor. Salgın hastalıklar özellikle çocukları öldürüyor. Katliam haberleri tüyler ürpertici. Cenevre 2 arifesinde muhalefetin basına sızdırdığı fotoğraflar korkunç. Tabii, muhalifler de katliamlara imza attı. Kimse suçsuz değil. Neresinden bakılırsa bakılsın korkunç bir durum. Uluslararası topluluk Cenevre 2 ile bu soruna diplomatik çözüm üretmeyi başarabilecek mi? Kolay değil.
Bilindiği gibi Suriye krizi sadece bu ülke ile ilgili olmaktan çıkmıştır. Karmaşık bir jeo-politik sorundur. Komşu ülkeleri istikrarsızlığa sürükleyen, Ortadoğu’da Sünni-Şii kutuplaşmasını körükleyen tehlikeli bir krizdir. Krizin komşu ülkeler arasındaki ilk kurbanı Lübnan oluyor. Kısacası, Suriye bölge ve dünya güvenliğini ilgilendiren bir sorundur. ABD ve Rusya, Suriye konusunda farklı pozisyonlarda olsalar da genel tehlikeyi görüyorlar. Cenevre 2 konusunda işbirliği yapmalarının nedeni bu. ABD ve Rusya’dan sonra en önemli iki aktör İran ve Suudi Arabistan. Konferansa kısa süre kala BM’nin İran’ı davet etmesi ve ABD’nin baskıları sonucu daveti geri çekmesi yaşanacak zorlukların habercisi. İran’ın katkısı olmadan yangın söndürülebilir mi? Suriye konusunda İran önemli bir aktör. Rusya’nın İran, ABD’nin de Suudi Arabistan üzerinde nüfuzlarını kullanmaları gerekecek. Suriye muhalefeti konferansa katılıyor ama sahada pek ağırlığı yok. Esad’la esas savaşanlar radikal Selefi gruplar. Bu gruplar Cenevre 2’ye karşı çıkıyor. Suudi Arabistan Selefi grupları çözüm yönüne itebilir mi? İtmek ister mi?
Taraflar için en zor konu Beşar Esad’ın geleceği. Muhalefet, Beşar Esad’ın olmayacağı bir geçiş süreci istiyor. “Suçlu Beşar Esad’ın görevden alınıp rejimin değiştirilmesi ve katillerin yargı önüne çıkartılmasından daha azını kabul etmeyiz”’ diyorlar. ABD Dışişleri Bakanı John Kerry, Salı günü, Esad’ın geçiş sürecinin parçası olamayacağı görüşünü tekrarladı. Cenevre 2 konferansında Beşar Esad rejimini temsil eden Suriye Dışişleri Bakanı Velid Muallim ise “Cumhurbaşkanı ve rejim bizim ve Suriye halkının kırmızı çizgileridir. Hiçkimse cumhurbaşkanlığı makamına dokunamaz” dedi. İşin püf noktası burada. Askeri yenilgi olmadan, son zamanlarda kazanan tarafın kendisi olduğuna inanan Esad niçin iktidarı bıraksın? Rusya ve İran bu konuda ne yapar? Esad’ı harcarlar mı? Sanmıyorum. Rusya istedi diye Esad iktidardan vazgeçer mi? Sanmıyorum.
Cenevre 2’de bütünsel bir çözüm üretilmesi çok zor olmakla birlikte ateşkes sağlanması, insani yardım önündeki engellerin kalkması gibi konularda çaba harcanacak. Büyük olasılıkla Suriye trajedisine çözüm bulmak zaman alacak. Aşamalı bir süreç olacak. Cenevre 2 böylesi bir sürecin başlangıcı olur, kısmi bazı ilerlemeler sağlanabilirse, doğru yönde atılmış bir adım olacak. ABD ve Rusya, Suriye krizine son verilmesini istiyor. Önemli olan bu konuda uzlaşılar üreterek bunu taraflara kabul ettirmeyi başarmalarıdır. Salı günü Rusya Cumhurbaşkanı Putin ve ABD Başkanı Obama telefon görüşmesi yaparak Suriye konferansını ele aldı. Aynı gün ABD Dışişleri Bakanı John Kerry ve Rusya Dışişleri Bakanı Sergei Lavrov Montrö’de biraraya geldi. ABD ve Rusya ortak bir tavır geliştirebilirse konferansın başarı şansı artar.
Gözlerimiz Cenevre 2 konferansında. Suriye halkının, Suriyeli göçmenlerin, tüm bölgenin, dünyanın gözleri Cenevre 2’de. Suriye trajedisine çözüm üretilmesi yönünde adımlar atılmasını umut ediyoruz.
