ABD ile Çin arasında giderek kızışmakta olan ticaret savaşları sadece bu iki ülkeyi değil dünya ekonomisini de yakından ilgilendiriyor. ABD ve Çin dünyanın en büyük iki ekonomisi. İki dev arasındaki mücadele dünya ticaretini de etkileyecektir. Dünya çapında bir çok ürünün fiyatı artabilir. BBC Türkçe “ABD-Çin ticaret savaşı, geçen yıl boyunca mali piyasalarda büyük belirsizliklere neden oldu. Bu belirsizlik dünya çapında yatırımcı güvenini olumsuz etkiledi, kimi kayıplara neden oldu” diye yazdı. Uluslararası Para Fonu (IMF), ABD ile Çin arasındaki gerginlik nedeniyle 2019 tahminlerini küçültmek zorunda kaldığını açıkladı. IMF Başkan Yardımcısı David Lipton, “ABD ve Çin arasındaki ticaret savaşları küresel istikrar için en büyük riski oluşturuyor” dedi.
Çin hızla yükselen bir güç. ABD bu yükselişten korkuyor ve Çin’in yükselişini yavaşlatmaya çalışıyor. Uluslararası sistemde hakim olan güçle yükselen güç arasındaki kavga tarihte hep savaşlara yol açmıştı. Uluslararası ilişkiler teorisinde realist okul bu tür mücadelelere özel önem verir. Ekonomik olarak ABD’yi geride bırakacak Çin ile ABD arasındaki rekabet nasıl bir yol izleyecek? Çin sadece ekonomik olarak değil, askeri olarak da hızla güçleniyor. Kendi bölgesinde hegemon güç olmaya çalışıyor. ABD bunu engellemeye çalışıyor. Ticaret savaşları iki dev arasındaki rekabetin sadece bir yüzü.
Çin’e karşı ticaret savaşlarını başlatan Donald Trump oldu. ABD, Temmuz 2018’de Çin’den ithal edilen 53 milyar dolar değerindeki ürünün gümrük tarifesini yüzde 10’dan yüzde 25’e çıkardı. Bunu yeni hamleler izledi. Tabii Çin de kendi önlemlerini almaya başladı. Çin, ticaret savaşlarını istemiyor ama sessiz kalması mümkün değil. Çin Komünist Partisi’nin yayın organlarından Global Times “Çin bir ticaret savaşına dahil edilmek istemiyor. Ancak, Trump hükümeti Çin’in yüksek teknolojili gelişimini frenlemek ve yüksek teknoloji endüstrisini marjinalize etmek istiyorsa, mesele başka bir hal alacaktır” diye yazmıştı. İki ülke bir yandan ticaret müzakereleri yapıyor, diğer yandan da zaman zaman gümrük vergilerini artırıyorlar. Son hamle ABD’den geldi. ABD 200 milyar dolarlık Çin ürününe yönelik gümrük vergisini yüzde 25’e çıkardı. Bu oran daha önce yüzde 10 olarak uygulanıyordu. Çin de karşılık olarak 60 milyar dolarlık ABD malından aldığı gümrük vergisini yüzde 8’den yüzde 25’e yükseltti. Bunun üzerine borsalarda düşüş yaşandı. Çin para birimi Renminbi değer kaybetti. Karşılıklı alınan bu kararların 2020’ye kadar küresel ekonomiye yüzde 0.3 negatif etki yapması bekleniyor. Bu işin sonunun nereye varacağı meçhul. Peki, ticaret savaşlarının kazananı olabilir mi? İktisatçı Gregory Daco “Ticaret savaşlarının kazananı olmuyor, kenardan izleyenler bile zarar ediyor” diyor. ABD’de özellikle tarım sektörü ticaret savaşları nedeniyle zorlanıyor. Çiftçiler öfkeli. Bu durum Cumhuriyetçi Parti içinde bölünmelere neden oluyor. Trump bunları hesaba katmak zorunda.
Aradaki gerginliğe rağmen ABD-Çin ticaret müzakereleri kopmuş değil. Şimdi bir durgunluk var. Kısa süre önce müzakerelerden iyimser beklentiler vardı ama bu gerçekleşmedi. Müzakereler devam ettiği sürece anlaşma, uzlaşı olasılığı da devam ediyor. Belli ki bu müzakereler kısa zamanda sonuca ulaşmayacak. Aradaki gerginlik daha da artabilir. Gerginlikler devam ettiği sürece hem iki ülkenin ekonomileri, hem de dünya ekonomisi olumsuz yönde etkilenecek. Trump, iyimser bir tablo çizmeye çalışıyor, kısa sürede sonuca ulaşılabileceğini iddia ediyor ama ikna edici olduğu söylenemez. Önümüzdeki haftalarda bir ABD ticaret heyeti Çin’e gidecek. Donald Trump, Haziran sonuna doğru Japonya’da yapılacak G20 zirvesinde Çin lideri Xi Jinping ile görüşecek. Trump, Çin’in anlaşma istediğini söylüyor ama kendisi ticaret savaşlarını kazanma peşinde. Çin buna izin verir mi? Vermez. Ticaret savaşları her iki tarafa da acı veriyor. Trump ülkesinin bu acıya dayanabileceğine inanıyor. Göreceğiz.
Dünya, özellikle Avrupa Birliği ABD-Çin ticaret savaşlarını yakından izliyor. Avrupalılar durumdan endişeli. Avrupa Birliği, 18 Mayıs’ta ABD’nin Avrupa’dan ithal edilen arabalara uyguladığı gümrük tarifelerini artırma kararını erteleyip ertelemeyeceğini merak ediyor. Ertelemezse karşı önlemler alacak. ABD-Avrupa ticaret savaşları da başlayabilir. Uluslararası ticaret alanındaki bu gelişmeler elbette Türkiye’yi de ilgilendiriyor. Kurallı ticaret düzenini alt üst eden Trump akıllı davranırsa Çin’le müzakereleri bir sonuca bağlamalı. Aksi durum herkesin aleyhine olacak. Korumacılık çıkış yolu değildir. Kurallı serbest ticaret dünyada refahı artırmıştı. Şimdi Trump herşeyi tersyüz ediyor. ABD ve Çin uçurumun kenarından geri çekilmeyi başaramazlarsa işimiz zor.
