Stockholm Barış Araştırmaları Enstitüsü (SIPRI) her yıl dünyada silahlanma harcamaları konusunda rapor yayınlar. Bu yılki rapor Pazartesi günü açıklandı. Raporun temel bazı bulguları şöyle: Dünya genelinde silah harcamaları 2018 yılında yüzde 2.6 artışla 1.82 trilyon dolara yükseldi. Dünyanın en fazla savunma harcaması yapan ülkeleri listesinde ABD açık ara birinci sırada olmaya devam ediyor. ABD’nin silahlanma harcamaları 639 milyar dolara yükseldi. İkinci sırada Çin yer alıyor. Çin, geçen yıl silahlanmaya 250 milyar dolar harcamış. Silahlanma harcamalarında üçüncü sırada Suudi Arabistan yer alıyor. Bu ülke geçen yıl 67.6 milyar dolar büyüklüğünde harcama yapmış. İlk 10 sıraya giren diğer ülkeler sıra ile şöyle: Dördüncü sırada Hindistan, beşinci sırada Fransa, altıncı sırada Rusya, yedinci sırada Britanya, sekizinci sırada Almanya, dokuzuncu sırada Japonya, onuncu sırada ise Güney Kore var. Rusya 2006 yılından bu yana ilk kez ilk beşteki yerini kaybetti.Global askeri harcamaların yüzde 60’ını sadece beş ülke (ABD, Çin, Suudi Arabistan, Hindistan, Fransa) yapıyor. Diğer yandan NATO üyesi 29 ülkenin toplam askeri harcaması, 2018’de dünya harcamalarının yüzde 53’ünü oluşturdu.
Rapor Türkiye konusunda ne diyor? Rapora göre Türkiye silahlanma sıralamasında 15. sırada yer alıyor. Türkiye önceki raporda da 15. sıradaydı ama silahlanma harcamalarında ciddi artış görülüyor. Diken gazetesinin konu ile ilgili haberinin başlığı şöyle: “Rapor: Türkiye’nin savunma harcamaları ‘en büyük 15’ten daha hızlı arttı”. Diken’in haberine göre Türkiye’nin 2018 yılı savunma harcamaları dünyanın en büyük silah alımlarını yapan 15 ülkeden daha hızlı arttı. NATO’nun ikinci büyük ordusuna sahip Türkiye geçen yıl savunma harcamalarını yüzde 24 artışla 19 milyar dolara yükseltti. Aynı habere göre Türkiye’nin savunma sanayi harcamaları 2009 ile 2018 yılları arasında yüzde 65 oranında arttı. SIPRI Silah ve Askeri Harcama (AMEX) programının araştırmacısı Dr. Nan Tian, “Türkiye hızlı askeri teçhizat teslimatı konusunda giderek daha fazla harcama yapıyor ve bir yandan da yüklü miktarda silah satın alıyor” dedi. Ülkede halen devam eden ekonomik krizin bir nedeni de askeri harcamaların artmış olması olabilir. Tabii ekonomik krizin devamı askeri programları etkileyebilir.
Sıralamada Türkiye’den sonra İspanya yer alıyor. 17. sırada İsrail, 18. sırada İran var. Hindistan’ın rakibi Pakistan 20. sırada. Yunanistan 36. sırada. Bölgesel eğilimlere göz atalım. 2017-2018 döneminde Kuzey ve Güney Amerika bölgesinde, Asya, Okyanusya ve Avrupa bölgelerinde silahlanma harcamaları arttı. Avrupa’daki artış yüzde 1.4 oranındaydı. Orta ve Doğu Avrupa’da askeri harcamalarda ciddi artış var. Polonya, Ukrayna, Bulgaristan, Latvia, Litvanya, Romanya gibi ülkeler silahlanma harcamalarını artırdılar. SIPRI araştırmacısı Pieter Wezeman “Orta ve Doğu Avrupa’daki artışlar büyük ölçüde Rusya’dan gelen tehdit algısının artmasından kaynaklanıyor” değerlendirmesinde bulundu. Afrika’da ise silahlanma harcamalarında azalma oldu. 2018’de Afrika’daki azalma yüzde 8.4 oranında idi. Silahlanma harcamaları konusunda verileri olan ülkeler bazında Ortadoğu’da da azalma görüldü. Bu azalma yüzde 1.9 oranındaydı. Soğuk Savaş sonrasında dünyada silahlanma harcamalarında azalma olmuştu. Şimdi Soğuk Savaş sonrasında en fazla harcama yapılan noktaya geldik. 2018 rakamları 1988 yılından bu yana en yüksek rakamlar. Gidişatın iyi olmadığı ortada.
Dünyada silahlanma harcamalarındaki artışla uluslararası sistemdeki durum kuşkusuz bağlantılıdır. ABD-Çin ve ABD-Rusya gerginlikleri büyük güçler arasında giderek artan rekabete işaret ediyor. Hindistan-Pakistan örneğinde görüldüğü gibi bölgesel güçler arasında da ciddi, bazen tehlikeli rekabet yaşanıyor. Böylesi istikrarsız bir uluslararası ortamda kendini güvende hissetmeyen veya üstünlük kurmak isteyen ülkeler silahlanmaya daha fazla para harcıyorlar. Bu silahlanma yarışlarının dünyanın refah düzeyinin yükseltilmesine, barış ve istikrarın güçlenmesine, küresel ısınma gibi global sorunların çözümlenmesine katkıda bulunmadığı ortada. Çok değerli ekonomik kaynaklar bir süre sonra eskimiş olacak silahlara yatırılıyor. Dünyanın ihtiyacı daha çok silahlanma değil silah seviyelerini azaltmak, kolektif güvenlik sistemlerini güçlendirmek olmalıdır. SIPRI raporunu iyi incelemekte yarar var.
