Dr. İsmail Kemal
İktidardaki bazı politikacılar zamanı gelince evlerine gitmeyi bilmezler. Bunlar sağcı veya solcu olabilir. Koltuk tatlıdır. Hep koltukta oturmak, yapışıp kalmak isterler. Kendilerini bulunmaz Hint kumaşı sanarlar. Dünyanın en akıllısı kendileridir. Her şeyin en iyisini, en doğrusunu kendileri bilir. Küçük küçük dağları kendileri yaratmıştır. Ülke onların yönetiminde olmazsa yanlış yollara sapar, batar, gider. Bunun olmaması için onların eşi benzeri olmayan bilgeliğine ihtiyaç var. Kısacası mümkünse ölünceye kadar koltukta kalmaları gerekir. Ülkenin ve halkın yüksek çıkarları için tabii. Yoksa kendileri için bir şey istedikleri yok. İktidar “eziyetine” tamamen halkın iyiliği için katlanırlar. Bunun aksini söyleyenler iftiracıdır. Fitne fesat yaymaya çalışanlardır.
Bu tür koltuğa yapışmaları önlemek için bazı ülkelerin anayasalarında görev süresi sınırlaması getirilmiştir. Bir kişi iki dönem, üç dönem seçilebilir. Sonra görevi bırakmak zorundadır. ABD’de bu süre iki dönemdir. Yani bir kişi sadece iki dönem cumhurbaşkanı olabilir. İki dönem sekiz yıldır. Sekiz yılını tamamlayan kişi tekrar aday olamaz. Çok genç, çok başarılı olsa da evine gider. ABD ve Batı ülkelerinde bu sistem sorunsuz çalışır. Hiç kimse “anayasayı, yasaları değiştirelim, görev süresini uzatalım” diye bir öneriyle ortaya çıkmaz. Çıkacak olsa ciddiye alınmaz. Ancak dünyanın diğer bölgelerinde durum değişiyor. Görev süresinin anayasa ve yasalarla sınırlandığı ülkelerde bunu aşmanın yolları bulunur. Bunun bir örneği Rusya’da Putin’in başkanlık koltuğunu Medvedev’e devrederek kendisinin başbakan olmasıydı. Sonra tekrar başkan seçildi. 2008’de Cumhurbaşkanının görev süresi dört yıldan altı yıla çıkarılmıştı. Böylece iki dönem sınırlaması on iki yıla çıktı. Putin 2024’e kadar iktidardadır. O zaman ne olur? Göreceğiz. Bir dönem daha iktidarda kalmak isterse bir yolunu bulacaktır.
Bu konuda taze bir örnek Mısır. Bu ülkede Cumhurbaşkanı Sisi askeri darbe sonrasında 2014’te iktidara gelmişti. Anayasaya göre 2022’ye kadar iktidarda kalabilir. Yani 2022’de evine gitmesi gerekiyor. Böylesi durumlarda hemen anayasaya el atılır. Mısır parlamentosu harekete geçti ve Sisi’nin görev süresini uzatacak anayasa değişikliklerini onayladı. Rusya’daki gibi Cumhurbaşkanının görev süresi dört yıldan altı yıla çıkarıldı.Yapılan değişiliklere göre Sisi 2034’e kadar iktidarda kalabilecek. Anayasa değişiklikleri konusunda birkaç aya kadar referandum yapılması gerekiyor. Referandumdan Sisi’nin istediği gibi bir sonuç çıkacağına kuşku yok. Sisi olmazsa Mısır’ın hali ne olur? Onun için hep iktidarda kalması gerekir. Hüsnü Mübarek ülkeyi 30 yıl yönetmemiş miydi?
Gitmeyi bilmeyen liderler konusunun bir diğer taze örneği Cezayir. Cezayir Cumhurbaşkanı Abdulaziz Buteflika 1999 yılında iktidara gelmişti. O gün bu gündür iktidarda. Cezayir’de Nisan ayında seçimler yapılacak. 81 yaşındaki Buteflika’nın beşinci kez aday olacağı açıklandı. Halbuki Buteflika, 27 Nisan 2013’de beyin felci geçirmiş ve tekerlekli sandalyeye bağlı hale gelmişti. Bu nedenle pek ortalarda görünmüyor. Ülke dışına çıkmıyor. Buteflika’nın aday olması kararını partisi Ulusal Özgürlük Cephesi (FLN) aldı. Yürüyemese de, sağlık durumu iyi olmasa da, 81 yaşında olsa da Buteflika büyük olasılıkla seçimleri kazanacak ve koltukta oturmaya devam edecek. Cezayir onsuz ne yapar?
Bu örnekleri çoğaltmak mümkün. Görev sınırlamasını ortadan kaldırarak iktidarda kalmaya devam eden başka otoriter liderler de var. Liderin değişmediği ülkeler demokratik olmayan, otoriter ülkelerdir. Demokrasilerin özelliklerinden biri iktidarları değiştirmesidir. Bir ülkede iktidar değişmiyorsa, o ülkenin demokrasisinde sorun vardır. Batı’da anayasal süre sınırlamasının olmadığı parlamenter sistemlerde de lider makul sürede değişir. 2005 yılında Almanya Başbakanı olan ve Avrupa’da en uzun süre iktidarda kalan Bayan Angela Merkel parti başkanlığını devretti. Hükümetin süresi dolunca evine gidecek. İngiltere’de üçüncü kez başbakan seçilen Bayan Thatcher görev süresi dolmadan istifaya zorlanmıştı. Demokrasilerde “ilelebet lider” olmaz. Liderler değişir. Çok başarılı olsalar da değişir. Otoriter rejimlerde ise lider başarısız olsa da iktidarda kalır.
Bir göreve seçilmeyi başarmak gibi zamanı gelince ayrılmayı bilmek de bir meziyettir. Siyasi olgunluktur. Politikacılar genellikle koltukta kalmak isterler. Sistem demokratikse seçmenler bu hevesleri kursakta bırakır ve değişim yapar. Yok sistem otoriterse, basın, yargı iktidarın kontrolündeyse, özgürlükler kırpılmışsa, lidere sorgusuz sualsiz itaat temel anlayış olmuşsa liderler değişmez. “Büyük lider” yönetiminde yola devam edilir. Bu yolun sonu genellikle iyi olmaz.
