İsmail Kemal
Suriye’de halkın Esad rejimine karşı protestoları 15 Mart 2011’de başlamıştı. Rejimin protestoculara karşı sınırsız şiddet kullanması olayın kısa sürede bir iç savaşa dönüşmesi ile sonuçlanmıştı. Bu savaş dış aktörlerin müdahaleleri, radikal İslacıların Suriye’ye akın etmeleri ile içinden çıkılması zor bir hal aldı. 15 Mart 2011’i başlangıç tarihi olarak alırsak korkunç Suriye savaşı yedi yılını tamamladı ve sekizinci yılına girişiyor. Ülke harap olmuş durumda. Suriye İnsan Hakları İzleme Örgütü, devam eden iç savaşta şu ana kadar ölenlerin sayısının 500 bini geçtiğini, bunun yüzde 85’inin Suriye rejimi tarafından öldürülenlerden oluştuğunu açıkladı. Milyonlarca Suriyeli Türkiye’de, Lübnan’da, Ürdün’de ve başka ülkelerde göçmen durumunda. Ülkenin içinde yer değiştirmek zorunda kalan, evini, her şeyini kaybeden çok sayıda insan var. Bu korkunç tabloya rağmen tünelin ucunda ışık görünmüyor. Savaş belirli bölgelerde devam ediyor.
2018 yılının Suriye’de dönüm noktası olacağı beklentileri ne kadar gerçekçi? IŞİD’in yenilgiye uğratılmasının barış olasılığını güçlendireceği beklentileri pek doğrulanmadı. BM ve Rusya öncülüğündeki farklı müzakere süreçlerinin yakında sonuç doğurmaları beklenmiyor ama bu süreçler devam ediyor. Esad rejimi ülkenin tümünü yeniden kontrol altına alma, “eski günlere geri dönme” beklentisi içinde. Rusya ve İran’dan aldığı destekle bunu gerçekleştirebileceğini düşünüyor. Bu hedefe ulaşmak için Doğu Guta’da sergilediği vahşet tüyler ürpertici. Farklı çıkarları olan bu kadar çok oyuncunun içinde yer aldığı bu karmaşık savaş yakında biter mi? Siyasal bir uzlaşı ortaya çıkar mı? Oldukça zor. Bunun faturasını öncelikle Suriye halkı ödüyor ve ödeyecek.
Sekizinci yılına giren savaşta Beşar Esad rejimi, Rusya ve İran’ın kazanan taraflar olduğuna kuşku yok. Neden bu sonucun oluştuğu başlı başına bir tartışma konusudur. Obama yönetiminin kırmızı çizgilerinin aşılmasına göz yumması, Batı’nın tutarlı bir Suriye stratejisi geliştirememesi, Trump yönetiminin acemilikleri akla gelen bazı noktalar. Gün gele tarihçiler bunları inceleyecekler. Belli ki Suriye ABD için çok önemli değildi. Ama Rusya ve İran için çok önemli. Bu nedenle kazanmak için ne gerekiyorsa yaptılar. Tabii savaş bitmiş değil. Ama Esad için şimdi işler çok daha kolay. Muhalif güçlerin elindeki bölgeleri geri alma çabalarına devam edecek. Doğu Guta’da uyguladığı taktikleri, vahşeti, İdlib bölgesinde ve hala kontrolünde olmayan diğer bölgelerde de uygulayacak. Daraa bölgesinde ilerlemeye çalışacak. Golan Tepeleri bölgesine fazla yaklaşmayacak. Putin, İran ve Hizbullah güçlerinin İsrail sınırına fazla yaklaşmamasını kabul etmişti.
Suriye’de savaş devam ederken ülkenin yeniden inşası konusu da tartışılıyor. Ülkenin yeniden inşası için ne kadar para gerekecek? Bu konuda farklı tahminler var. Dünya Bankası 250 milyar dolar gerekeceğini tahmin ediyor. 400 milyar, hatta daha fazla miktarlardan söz edenler var. Batı ülkeleri Rusya’nın böyle parası olmadığını biliyorlar. Dolayısıyla Suriye’deki süreçleri ellerindeki ekonomik olanaklarla etkilemeyi hesaplıyorlar. Bu konuda ciddi hazırlıklar, planlama yapılıyor. Batı’nın bu hesapları tutar mı? Tutmayabilir. Şöyle veya böyle Suriye’nin yeniden inşası iştah kabartan bir konu. Bu işten büyük karlar elde etmeyi bekleyenler var. Tabii yeniden inşanın başlaması için öncelikle savaşın bitmesi, siyasi bir anlaşmanın ortaya çıkması lazım.
Ülkenin yeniden inşası ile birlikte akla gelen diğer konu Suriyeli göçmenler konusudur. Milyonlarca göçmen Suriye’ye geri dönecek mi? Bu sorunun cevabı öncelikle bulunacak siyasi çözümün içeriğine bağlı olacak. Eğer Beşar Esad diktatörlüğü aynen devam edecekse göçmenlerin büyük kısmı geri dönmeyecek. Niçin dönsünler? Ekonomik durum da bu açıdan etkili olacak. Savaş sonrasında ekonomiyi rayına oturtmak kolay olmaz. Irak örneği bunu gösteriyor. Irak’ın zengin petrol kaynakları olmasına rağmen ekonomisini düzeltebilmiş değil. Suriye’nin zengin petrol kaynakları yok. Dıştan gelecek sermayeye ihtiyaç duyacak. Belli ki Suriye halkının refaha kavuşması kolay olmayacak.
Cenevre ve Astana-Sochi süreçleri önümüzdeki dönemde bir sonuç doğurabilir mi? Suriye’de akan bunca kan ve gözyaşı sonrasında siyasal bir geçiş olacak mı? Daha çoğulcu bir yapı oluşabilir mi? Yoksa bildiğimiz diktatörlük devam mı edecek? Bu sorulara cevap vermek zor. Çok sayıda dış aktörün olması işleri daha da zorlaştırıyor. Trajedi devam ediyor.
Dileğimiz sekizinci yılına giren korkunç savaşın en erken zamanda sona ermesi ve Suriye halkının daha özgür koşullarda yaşamasıdır.
