Robotların, insansız araçların, yapay zeka araştırmalarının hızla gelişmekte olduğunu biliyoruz. Bunların gelecek açısından ne anlama geldiği, toplumsal yapıları nasıl etkileyeceği tartışmalı. Örneğin “Zamanın kısa tarihi” kitabının yazarı ünlü fizikçi Stephen Hawking, “düşünen makineler yapmak için harcanan çabaların insanın varlığına tehdit oluşturduğu” uyarısında bulunmuş “insana yetişebilecek ya da insanın zekasını geçebilecek bir şey yaratmak, çok ciddi sonuçlara sebep olabilir. Yapay zeka, kendi kendini geliştirmeye devam edebilir ve hatta kendini yine biçimlendirebilir. Son derece yavaş bir biyolojik evrimle sınırlı olan insanlar, bu tür bir güçle yarışamaz. Yapay zeka, yeryüzünde insanlığın sonunu getirebilir” demişti. Hawking, bu açıklamasında, işlerin akıllı makinelere devredilmesinin milyonlarca kişinin işsiz kalmasına yol açacak farklı bir krize yol açabileceğine de işaret etmişti.
ABD’nin ünlü iktisatçısı Nouriel Roubini “Where Will All the Workers Go?” (Tüm işçiler nereye gidecek?) başlıklı yazısında robotların yaratacağı işsizlik konusunu ele aldı. Yapay zekanın insan türüne oluşturabileceği tehdit daha uzun vadeli bir konudur. Ama, robotların, bilgisayarların insanların işini devralması süreci başlamıştır. İstanbul doğumlu iktisatçı Roubini’nin işaret ettiği sorun uzak olmayan gelecekte karşımızda olacak. Robotların güvenlik ve askeri alanlarda kullanılması konusunu daha önce bir yazımda ele almıştım. Bu yazıda Roubini’nin uyarılarına değinmek istiyorum.
Roubini’nin yazısındaki en çarpıcı cümlelerden biri şöyle: “Geleceğin fabrikasında binlerce robot ve onları kontrol eden bir insan olacak”. “Bir dükkanın silinip süpürülmesi işini bile robotlar insanlardan daha iyi yapabilecek.” Bu süreçler başlamış durumda. Araba üreten fabrikalarda ağırlıklı olarak robotların çalıştığını görüyoruz. Bu süreç yaygınlaşacak. Üç boyutlu baskı aletleri üretime yeni boyut kazandıracak. Bilgisayar programcılığındaki hızlı gelişmeler de üretimi yeniden şekillendirecek. Üçüncü Endüstri Devrimi diye nitelenen bu robotlaşma, otomatikleşme süreci milyonlarca insanın işsiz kalmasına yol açacak. İstikrarsızlığa neden olacak bu sorunu toplumlar nasıl aşacak? İnsanlık, Birinci ve İkinci Endüstri Devrimleri’nde de böylesi sorunlarla karşılaşmış ve bu sorunlara çözüm aramıştı. Şimdi çok daha büyük çaplı bir sorun söz konusu olacak.
Roubini, ucuz işgücü nedeniyle üretimin ve bazı hizmetlerin Çin, Vietnam, Hindistan gibi Asya ülkelerine kayması sonucu gelişmiş ülkelerin 30 yıldan beri zaten iş kaybına uğradığını hatırlatıyor. Önümüzdeki dönemde gelişmiş ülkelerin hizmetler sektörü bu durumdan daha fazla etkilenecek. Robotlar ve otomasyonun önümüzdeki dönemde üretkenliği büyük oranda artırması ve bunu başaran firmaların kazancının hızla yükselmesi bekleniyor. Dolayısıyla başarılı firmalar için durum iyi olacak. Ama, çalışanlar, özellikle kalifiye olmayan işçiler işsiz kalacak. Teknolojik ilerleme yoğun sermaye, uzman bilgi, beceri ve az işçi gerektirecek. Roubini’ye göre teknolojik ilerleme eğitim, sağlık, devlet, hatta ulaşım gibi sektörleri de etkileyecek. “İnternet üzerinden eğitim arttıkça şimdiki gibi çok sayıda öğretmene ihtiyaç olacak mı?” sorusunu soruyor. E-hükümet uygulamaları geliştikçe devletin istihdam ettiği insanların sayısı azalacak. Ulaşımda Google’ın geliştirmekte olduğu şoförsüz araçlar bir çok insanın işini kaybetmesine yol açabilir. Bu örnekler çoğaltılabilir.
Teknolojik gelişmelerin meyvelerini toplamayı başaran firmalar büyük kazançlar elde ederken işsiz sayısının artması toplumlarda gelir uçurumunu daha da büyütecek. Gelir dağılımındaki eşitsizlik zaten en önemli sorunlardan biri. Fransız iktisatçı Thomas Piketty, “Sermaye” isimli kitabıyla bunu çok iyi bir şekilde ortaya koydu. Teknolojik gelişme, robotların kullanımı, gelir dağılımındaki eşitsizliği daha da artıracak. Hükümetlerin ve toplumların bu soruna çözüm üretmeleri gerekecek. Roubini, işçilerin eğitimini geliştirerek kalifiye olmalarını, teknolojik gelişmelere ayak uydurmalarını sağlamanın çözümlerden biri olabileceğini yazıyor. Yani, eğitim düzeyi yüksek toplumlar bu sorunları daha kolay çözümleyebilecek. Ancak, bunun bile yeterli olmayabileceğini, altta kalanlara gelir aktarımının gerekebileceğini vurguluyor. Yani sosyal devlet ihtiyacı azalmayacak, artacak. Geçmişte sosyal demokratlar bu konularda önemli rol oynamıştı. Kendilerini yenileyerek ve çağımızın sorunlarına emek yanlısı çözümler önererek yeniden önemli rol oynayabilirler.
Mavi yakalı diye bilinen işçilerin azaldığı, Marks’ın sözünü ettiği ve birleşmeye çağırdığı (Bütün ülkelerin işçileri birleşin!) işçilerin robotlar, bilgisayarlar, yeni teknolojiler karşısında önemini yitirdiği koşullarda sol partilerin bu gelişmeleri iyi inceleyip program ortaya koymaları gerekecek.
