2008 mali krizi sonrasında bazı AB üyesi ülkelerin ciddi ekonomik krize girmesi AB için zor bir dönemin başlangıcı oldu. Üye ülkelerin sorunlarını çözmek için alınan kararlar, dayatılan kemer sıkma politikaları AB dayanışma ruhunu zayıflattı. Bunlara mülteci krizi eklenince AB ciddi meydan okumalarla karşı karşıya kaldı. AB üyesi ülkelerde popülizm yükselişe geçti. Yabancı düşmanlığı, AB karşıtlığı siyasi prim yapmaya başladı. İngiltere’nin Brexit kararı bu gelişmelerin vehametini ortaya koydu. ABD’de Trump’ın seçimleri kazanması yaraya tuz bastı. Avrupa entegrasyonu projesi sorgulanır hale geldi. Hollanda ve Fransa seçimlerinde popülistlerin başarı kazanması ile AB projesinin çökeceği tahminleri yapıldı. 2017 yılının AB’nin son yılı olacağını söyleyenler de vardı. Sonuçta bu öngörüler gerçekleşmedi. Hollanda’da, Fransa’da popülistler beklenen çıkışı yapamadı. Aşırı sağcı Marine Le Pen Fransa cumhurbaşkanı olamadı. Seçimleri AB taraftarı ve liberal Macron kazandı. Sonbaharda Almanya’da yapılacak seçimlerde AB için risk yok. Bu gelişmeler karşısında karamsarlık yerini iyimserliğe bıraktı. Hava değişti. Avrupa’nın tehlikeyi atlattığı, Almanya-Fransa işbirliği temelinde güçlenerek yoluna devam edeceği söylemi ön plana çıktı. Peki AB gerçekten uzunca bir süre yaşadığı derin sorunları tamamen aştı mı? Düze çıktı mı? Bu konuda gerçekçi değerlendirmeler yapmakta fayda var.
“AB düze çıktı mı?” sorusuna cevap arayan Stefan Lehne ve Tomas Valasek Carnegie Europe sitesinde yer alan yazılarında “The EU is not out of the danger zone” (AB tehlikeli bölgeden çıkmadı) başlığını kullandılar. Yazarlar hem kısa süre önce AB konusunda kara tablolar çizenlerin, hem de şimdi pembe tablolar çizenlerin yanıldığını düşünüyorlar. Rüzgar olumlu yöne dönmüş olsa da AB’nin yapısal sorunları çözüm bekliyor. Olumlu gelişmelerin kalıcı hale gelmesi yapısal sorunların çözümüne bağlı olacak. AB’yi yönetenler birliğin zayıf yanlarını düzeltme yoluna girmez, durumun gerçekçi bir değerlendirmesini yapmazlarsa rüzgar ters yöne dönebilir.
Lehne ve Valasek, AB ekonomisinin 5 yıldan beri iyileşme yolunda olduğunu aktarıyorlar. Ancak büyüme oranları çok düşük. Bazı üye ülkelerde yüksek işsizlik, kamu ve özel sektörün borç sorunları devam ediyor. İşsizlik, ücretlerin artmaması, artan sosyal eşitsizlik bir çok insanı hayal kırıklığına itti ve popülistler bundan yararlanmayı başardı. AB’nin güçlü büyümeye dönmesi ve hayal kırıklığı yaşayan vatandaşlarının durumun iyileştirmesi için yeni fikirler geliştirmesi, yeni politikalar uygulaması gerekiyor. Para birimi Euro’nun sürdürülebilir bir temele oturtulması gerekiyor. Ekonomik sorunlara ek olarak mülteciler konusu AB’yi sarsmıştı. Şimdi Avrupa’ya varan göçmenlerin sayısı bayağı azaldı ama geçmişte yaşanan göç dalgasının etkileri devam ediyor. Ayrıca kriz geri gelebilir. Ortadoğu ve Kuzey Afrika’da istikrarsızlık devam ettiği sürece yeni göç dalgaları olabilir. Bir de Afrika’daki hızlı nüfus artışı var. AB bir yandan Schengen bölgesi ile ilgili sorunları aşıp kendi sınırlarında önlemleri güçlendirirken diğer yandan da komşusu olan istikrarsız bölgelere yönelik somut politikalar geliştirmelidir.
Lehne ve Valasek, Avrupa’yı korkutan popülizmin tamamen yenildiğini düşünmenin yanlış olacağını vurguluyorlar. Hollanda’da Geert Wilders, Fransa’da Marine Le Pen amaçlarına ulaşamadılar ama hatırı sayılır oranda oy almayı başardılar. Macaristan ve Polonya’da popülistler iktidarda. Avusturya ve İtalya’da popülist partiler güçlerini artırabilir. Kısacası popülizm sorunu geride kalmış değil. AB’yi yönetenler başarılı politikalar uygulamazsa popülistler geri dönebilir.
AB’nin uluslararası arenada da daha aktif olması, ağırlığını koyabilmesi gerekiyor. Tek tek üye devletlerin dış politikaları ile ortak dış ve güvenlik politikasının daha uyumlu hale gelmesi gerekiyor. AB Rusya ile ciddi bir rekabet yaşıyor. Batı Balkanlar’da sorunlar var. Ortadoğu, Kuzey Afrika istikrarsız. Brexit müzakereleri devam ediyor. Bu sorunlara ek olarak ABD Başkanı Donald Trump’tan kaynaklanan sorunlar var. ABD’nin liderlik rolünün zayıflaması Avrupa’nın çıkarına değil. Trump’ın politikaları Avrupa’yı kendi evine çeki düzen vermeye, kendi güvenlik ve savunma politikasını güçlendirmeye zorluyor. Bu AB için iyi olabilir ama ABD’nin gücünün eksikliği belirsizliği ve riskleri artırıyor. Kısacası AB için iç ve dış meydan okumalar ortadan kalkmadı. Bakalım bunlara doğru çözümler bulunabilecek mi?
