2014 yılına Arap dünyasındaki altüst oluşların geleceği açısından bakmakta yarar var. “Arap Baharı’nın” dördüncü yılı siyasal İslam’ın geleceği, laik siyasi güçlerin durumu, Sünni-Şii gerginliği, Suriye trajedisinin geleceği açısından ipuçları verecek. Hemen şunu belirtmekte yarar var. Arap ülkelerinde değişim sancıları uzun süreli olacak. 2014 yılı bu uzun süreçte sadece bir kilometre taşı olacak. Bu sürecin sonunda nasıl bir Ortadoğu oluşacağını şimdiden tahmin etmek mümkün değil.
2014’te Arap ülkeleri farklı yönlerde ilerleyecekler. Bazı ülkeler demokrasi ve çoğulculuk yönünde mücadele verirken, bazıları var olan yapıları korumaya çalışacak. Tüm bu süreçler içinde İslamcı parti ve hareketlerin geleceği en fazla merak edilen konulardan biri. “Arap Baharı” ile siyasal İslamın yükselişe geçtiğini gördük. Mısır, Tunus, Libya, Fas, Yemen gibi ülkelerde İslamcı partiler çok güçlü konuma gelmişti. Bölgenin yeniden yapılandırılmasında baş rolü oynamaya aday görünüyorlardı. Ancak, Mısır’daki askeri darbe ile başlayan süreç durumu değiştirdi. Tunus’ta farklı bir süreç yaşanıyor. İslamcı parti Ennahda ile diğer partiler arasında diyalog yolu ile sorunlara çözüm aranıyor. Libya iç istikrarsızlıkla boğuşuyor. Merkezi hükümetin farklı silahlı grupları kontrol altına alması kolay olmayacak. 2014 yılı Libya için zor bir yıl olacak. Aynı tespiti Yemen için de yapabiliriz. Yemen’de de iç istikrarsızlık yaşanıyor. El Kaide örgütü ülkede varlığını sürdürüyor. Güney ve kuzey arasında gerginlik var. Fas, daha istikrarlı bir tablo çiziyor. Siyasal İslam’ın Suriye’deki durumu da belirsiz. Beşar Esad’a karşı halk ayaklanması başladığı zaman Müslüman Kardeşler örgütü önemli bir role sahipti. Süreç içinde durum değişti. Radikal İslamcı örgütler güçlendi. Muhalefet bölünmüşlükten kurtulamadı. 2014, Suriye krizi için kritik bir yıl olacak. Ocak ayı için planlanan uluslararası konferans gerçekleşecek mi? Gerçekleşirse ne gibi sonuçlar doğuracak. Suriyeli göçmenlerin kaderi ne olacak? Beşar Esad son zamanlarda askeri açıdan konumunu güçlendirdi. El Kaide türü radikal İslamcı örgütlerin varlığı Beşat Esad’ın lehine çalışıyor.
Arap ülkelerindeki farklı durumlara rağmen siyasal İslam’ın bölgede önemli rol oynamaya devam edeceğini söyleyebiliriz. Mısır ve Tunus’ta bu partilere verilen destek azalmış olsa da bölge genelinde siyasal İslam önemini koruyacak. Bu hareket içindeki ayrışmaları unutmamak gerek. Selefi hareketler, Müslüman Kardeşlerin rakibi olarak kitleleri kazanmaya çalışıyorlar. Tabii, Ortadoğu açısından esas önemli olan Sünni ve Şii güçler arasındaki gerginliktir. Irak, Bahreyn, Kuveyt, Suudi Arabistan gibi ülkelerde bu gerginliği görüyoruz. Suriye’de iki grup arasında gerginlik değil kanlı çarpışmalar var. Şii Hizbullah ve İran Beşar Esad’ın yanında savaşıyor. Bu çatışmalar Lübnan’a da yansıyor. Ülkelerin içinde mezhep temelli gerginliklere ek olarak ülkeler arasında da bu gerginlik var. İran-Suudi Arabistan gerginliği bunun en iyi örneği.
Arap dünyasının en önemli ülkesi Mısır’dır. Mısır’da 2014’te yeni anayasa için referandum, ayrıca parlamento ve cumhurbaşkanlığı seçimleri yapılacak. Yeni anayasa orduya geniş yetkiler veriyor. Büyük olasılıkla darbenin lideri General Sisi cumhurbaşkanı adayı olacak ve seçimleri kazanacak. Kısa Mursi döneminden sonra Mısır yine askerlerin yönetimine dönüyor. Ülke ekonomisinin durumu çok kötü. İktidarla İslamcı güçler ve laik muhalifler arasında gerginlik devam edecek. 2014 yılı Mısır için zor bir yıl olacak.
2014’te büyük olasılıkla Tunus’ta da seçimler yapılacak. Seçimleri hangi partinin kazanacağı belli değil. Ennahda seçimleri kaybederse, seçimle iktidara gelip, seçimle iktidardan ayrılan ilk İslamcı parti olacak. İktidarın seçimler yolu ile el değiştirmesi demokrasinin en temel koşuludur.2014’te Libya’da yeni anayasa yapma çalışmaları başlayacak. Anayasayı hazırlayacak Kurucu Meclis için seçimler yapılacak.
Eskiden Ortadoğu dendiğinde ilk akla gelen Filistin-İsrail anlaşmazlığıydı. Şimdilerde bu konu unutulmuş gibi. ABD, bu anlaşmazlığa çözüm bulmak için çaba harcıyor. Netanyahu’nun pek niyeti olmasa da 2014 yılı bu açıdan önemli. John Kerry’nin başlattığı sürecin başarılı olup olmadığını göreceğiz.
Şimdiye dek “Arap Baharı’ndan” pek etkilenmeyen monarşilerin durumu ne olacak? Monarşiler çeşitli yöntemlerle halk ayaklanmasının önüne geçmeyi başardılar ama bu ülkelerdeki sorunlar çözümlenmiş değil. Özellikle Ürdün 2014’te zor durumda olmaya devam edecek. ABD ile İran arasında başlayan müzakere süreci bölgenin geleceği açısından çok önemli. 2014 yılında nükleer programı konusunda İran’la nihai anlaşmaya varılabilirse bölge bundan yararlanacak.
Ortadoğu’da değişim rüzgarları 2014’te de esmeye devam edecek. Süreçler çelişkili olmaya devam edecek. Ortadoğu’nun değişim sancıları 2014’te bitmeyecek.
