İsmail Kemal
8 Mart Uluslararası Kadınlar Günü’nü geride bıraktık. 8 Mart kadın hakları konusunda muhasebe yapma günüdür. Bu konuda neler yapıldı, neler yapılmadı? Neler yapılması gerekir? Dünyanın farklı ülke ve bölgelerinde durumun farklı olduğunu biliyoruz. Dünyadaki genel durum konusunda fikir sahibi olmak için Kadın Barış ve Güvenlik Endeksi’ne (Women Peace and Security Index 2017/18) bakmak lazım. Endeks, Georgetown Kadın Barış ve Güvenlik Enstitüsü ve Oslo Barış Araştırmaları Enstütüsü (PRIO) işbirliği ile hazırlanmış. Kadın Barış ve Güvenlik Endeksi, kadın haklarını katılım (ekonomik, sosyal, siyasal katılım), adalet (yasalar, resmi olmayan ayrımcılık) ve güvenlik (aile, grup ve toplum içinde) olarak üç temel boyutta, toplam 13 gösterge temelinde inceliyor. Endeks toplam 153 ülkeyi kapsıyor. Dünya nüfusunun yüzde 98’i bu ülkelerde yaşıyor. Endeksin ortaya koyduğu verilerle dünyada kadın haklarının ve Sürdürülebilir Kalkınma Hedefleri’nin (SDG) ilerletilmesi amaçlanıyor. Herkesin ama özellikle kadın hakları konusunda politika üretenlerin, siyasi partilerin, sivil toplum örgütlerinin, medyanın, üniversitelerin bu verileri incelemeleri, onlardan yararlanmaları gerekir.
Kadınlar için katılım, adalet ve güvenlik temelinde sürdürülebilir kalkınma sağlamak BM Güvenlik Konseyi’nin 1325 sayılı kararında yer alır. Kadın Barış ve Güvenlik Endeksi’nde katılım konusu kadınların eğitim, istihdam, parlamentoda temsiliyet, cep telefonu ve mali servislere ulaşımında sağlanan ilerleme temelinde ele alınıyor. Adalet, resmi ve resmi olmayan yönleriyle (hukuk sisteminde ayrımcılık düzeyi, ailede oğullar lehine taraflılık, ayrımcı normlar) inceleniyor. Güvenlik konusu ise aile, topluluk ve toplum tümü düzeyinde ele alınıyor.
Yukarıda aktarılan göstergeler temelinde kadın hakları açısından dünyada en iyi ülke 0.886 puanla İzlanda. En kötü ülkeler ise 0.385 puanla Suriye ve Afganistan. En iyilere baktığımızda ikinci sırada Norveç var. Yani İskandinav ülkeleri bu konuda da en üstte. Üçüncü sırada İsviçre’yi görürüz. İsviçre’den sonra Slovenya, İspanya, Finlandiya, Kanada, Hollanda, İsveç var. Toplam 30 ülke katılım, adalet ve güvenlik göstergelerinin tümünde en üstte yer alıyor. En kötülerde Suriye ve Afganistan’dan sonra Yemen ve Pakistan yer alıyor. Orta Afrika Cumhuriyeti, Kongo Demokratik Cumhuriyeti, Irak, Mali, Sudan, Nijer gibi ülkeler en kötüler arasında. Endeks gelişmiş ülkelerde kadın haklarının katılım, adalet ve güvenlik açısından daha gelişmiş olduğunu ortaya koyuyor. Ortadoğu ve Kuzey Afrika, Sahara altı Afrika gibi bölgeler ise zayıf durumda. Latin Amerika adalet açısından yüksek puan alırken katılım konusunda zayıf. Bölgesel düzeyde ortak bazı eğilimler olsa da farklılıklar da var. Tek tek ülkelerin durumuna bakmak lazım. Ülkelerin çoğu global ortalamanın altında puan alıyor.
Kadınlara yönelik yasal ayrımcılığın yaygın olduğu ülkeler Suudi Arabistan, İran, Afganistan, Sudan gibi ülkeler. Bazı ülke ve bölgelerde kadınların iş hayatına katılmaması, evde oturması gerektiğini düşünen erkeklerin oranı çok yüksek. Pakistan’da kadınların çalışmasına karşı olan erkeklerin oranı yüzde 73. Afganistan, Irak, Bangladeş, Yemen gibi ülkelerde erkeklerin yarısından fazlası böyle düşünüyor. Ortadoğu ve Kuzey Afrika bölgesinde bu oran yüzde 37. Ayrıca çatışma, ihtilaf bölgelerinde kadın hakları daha kötü durumda.
Türkiye endekste 105. sırada ve en alttaki grupta yer alıyor. Gelir düzeyinin çok altında bir yer. Bunun kadın hakları açısından iyi bir yer olmadığı tartışma götürmez. Raporda Türkiye’nin cinsiyet eşitliği açısından paradokslar ülkesi olduğu belirtiliyor. Üniversite öğretim görevlilerinin neredeyse yarısı kadın. Mühendis ve avukatların üçte biri kadın. Ama siyasal güç organlarında kadınların temsiliyeti çok düşük. Kadın bakan sayısı çok az. Parlamentoda kadınların temsiliyeti yüzde 15 civarında. Tatmin edici olmaktan uzak bir temsiliyet oranı. Kadınların iş gücüne katılımı konusunda Türkiye OECD ülkeleri içinde en alt sırada yer alıyor. Kadının yerinin evi olduğu anlayışı hala yaygın. Raporda da belirtildiği gibi güvenlik alanında ciddi sorunlar var. Kadına yönelik şiddet oldukça yaygın. Kadın cinayetleri sık meydana geliyor. Şiddet genellikle eş veya aileden, yakın çevreden kaynaklanıyor. Demek ki endekste daha iyi bir yere gelmek için kadın hakları konusunda yapılması gereken işler var.
Kadın haklarını genel söylemlerden, sloganlardan somuta, rakamlara dönüştüren ve ülkeleri, bölgeleri bu temelde değerlendiren endeks bu alanda yapılması gerekenlere ışık tutuyor. Kadın haklarının geliştirilmesi konusunda değerli bir kaynak. İlgilenen herkesin okumasında yarar var.
