ABD Başkanı Donald Trump hem ülkesini, hem de dünyayı tehlikelere sürüklemede kararlı görünüyor. Bu kişinin Beyaz Saray’a seçilmesinin oluşturacağı riskler biliniyordu. Şimdi bunlar yavaş yavaş gerçekliğe dönüşüyor. Trump’tan kaynaklanan tehlikelere göz yummak büyük hata olur. Adam dünyanın en güçlü devletini yönetiyor. Niyeti uluslararası diplomasinin uzun ve zor çalışmalar sonucu ele ettiği tüm anlaşmaları çöpe atmak. Önce Paris İklim Anlaşması’ndan çekileceğini açıklamıştı. Şimdi de 2015’te İran’la altı ülke arasında (İngiltere, ABD, Rusya, Fransa, Almanya, Çin) varılan nükleer anlaşmayı (Joint Comprehensive Plan of Action) öldürme niyetini açıkladı. Mantıklı, sorumlu hiç bir insan böyle bir şey yapmaz. İran’la nükleer anlaşma diplomasinin büyük başarılarından biriydi ve Ortadoğu’da felaketler yaşanmasının önüne geçmişti. Bu anlaşmadan memnun olmayan İsrail’di. Anlaşma dünyada büyük destek sağlamış ve şimdi Trump’ın açıklamalarına rağmen bu destek devam ediyor. Anlaşmaya taraf olan diğer ülkeler Trump’ın söylediklerini kesinlikle benimsemiyorlar. Trump’ın açıklamalarından memnun olan sadece İsrail hükümeti. Avrupa, Rusya, Çin gibi aktörler anlaşmaya dokunulmasına kesinlikle karşı. Anlaşma dünyanın güvenlik çıkarlarına uygundur ve devam etmelidir. Ayrıca anlaşma çok taraflı bir uluslararası anlaşmadır. Trump bu anlaşmanın sadece ABD ile İran arasında olmadığını anlıyor mu? Trump anlaşmanın faydalarını tamamen göz ardı ediyor.
Donald Trump’ın İran nükleer anlaşması konusunda söylediklerinin gerçeklerle alakası yok. BM Atom Enerjisi sorumlusu, İran’ın çok sıkı bir denetleme rejimi altında olduğunu söylüyor. Uluslararası Atom Enerjisi Ajansı Genel Direktörü Yukiya Amano, İran’ın anlaşma ile üstlendiği yükümlülükleri yerine getirmekte olduğunu açıkladı. İran anlaşmaya uyduğuna göre Trump’ın açıklamaları tamamen yanlış, yanıltıcı ve tehlikeli bir yaklaşımı yansıtıyor. Ateşle oynamaktır. Bunlar ideolojik yaklaşımlardır ve başta ABD olmak üzere herkese zarar verecektir. Avrupa Birliği dış politika sorumlusu Federica Mogherini “nükleer anlaşmayı sonlandırma lüksüne sahip değiliz” dedi. Fransa Cumhurbaşkanı Macron anlaşmaya bağlı olduklarını tekrarladı. İngiltere de nükleer anlaşmaya destek verdi. Trump yalnızları oynuyor. Peki, çok taraflı diplomasi yerine tek başına iş yapma yaklaşımı sonuç getirebilir mi? Getiremez. ABD’nin gücü bile buna yetmez. Sorunlar ancak uluslararası işbirliği ile çözümlenebilir. “Ben yaparım olur” anlayışı duvara toslamaya mahkumdur.
Trump, İran anlaşması konusunda aslında topu Kongre’ye attı. Kongre 60 gün içerisinde İran’a yeni yaptırımlar uygularsa ABD anlaşmayı çiğnemiş ve anlaşmadan çekilmiş olacak. Kongre yeni yaptırımlar uygulamazsa hiç bir şey olmayacak ve anlaşma devam edecek. Şimdi sorumluluk Kongre’de. Umarız akıl, mantık ağır basar ve Ortadoğu yeni badirelere sürüklenmez. Yeni yaptırımlar için Senato’da 60 oy bulmak kolay değil. İran’ın nükleer konuda sıkı bir şekilde denetlenmesi ve anlaşmaya uyduğu sürece herkesin anlaşmaya bağlı kalmasından başka yol yoktur.
Anlaşma İran’a dünya ile entegre olma, ekonomisini geliştirme olanağını sunuyor. İran halkı refah istiyor ve seçimlerde reformculara oy vererek bunu gösterdi. Donald Trump’ın politikaları İran içindeki muhafazakarları güçlendirmekten başka işe yaramaz. Muhafazakarların istediği gerginliğin artmasıdır. Trump tam da bunu yapıyor. İran hükümeti ABD’nin tek taraflı olarak alacağı kararlara uymayacaktır. Bunu öngörmek zor değil. Stanford Üniversitesi’nden Abbas Milani, Trump’ın İran’daki radikalleri güçlendirdiğini yazdı. İsrail’in eski başbakanlarından Ehud Barak ABD’nin anlaşmadan çekilmemesi gerektiğini yazdı.
İran’la varılan nükleer anlaşma çok zor müzakerelerin ürünüydü. Bu tür müzakerelerden alınan sonuç bir uzlaşıdır. İdeal olması, tüm istekleri tatmin etmesi mümkün değildir. Ancak anlaşma şimdiye dek yararlarını kanıtlamıştır. Herkesin yararına olmuştur. “Kazan kazan” durumudur. Kalkıp bu anlaşmayı çöpe atmak en hafif deyimle maceracılık ve sorumsuzluk olacaktır. ABD Başkanı olarak şimdiye dek ciddi bir performans sergileyemeyen, devamlı çuvallayan Trump İran konusunu öne çıkararak dikkatleri dağıtmak istiyor olabilir ama bu çok tehlikeli bir oyun.
