BM’nin 9. Genel Sekreteri António Guterres 1 Ocak’ta göreve başladı. Guterres, BM ve dünya için çok zor bir dönemde Genel Sekreter oldu. BM çok ciddi sorunlar ve meydan okumalarla karşı karşıya. Uluslararası düzen çok uzun zamandan beri şimdiki kadar istikrarsız olmamıştı. Bu istikrarsızlığın yakında sona ermesi beklenmiyor. Uluslararası sistemde değişim yaşanıyor. Asya’nın hızla yükselmesi nedeniyle Batı merkezli uluslararası düzenin yerini nasıl bir düzenin alacağı henüz belli değil. Bu, uzun süreli ve tehlikelerle dolu bir süreç olacak. Büyük güçler ve bölgesel güçler arasındaki rekabet tehlikeli sonuçlar doğurabilir ve doğuruyor. Popülizm yerleşik demokrasileri sarsıyor. Savaşlar, terörizm güvenliğimizi tehdit ediyor. Jeopolitik rekabete, demokrasinin karşılaştığı zorluklara, küresel ısınma gibi global sorunları, mülteci sorununu, nükleer silahların yayılması türü sorunları eklediğimizde Guterres’in işinin ne kadar zor olacağı ortaya çıkar. Büyük güçler arasında işbirliği olmadan BM’nin sonuç alıcı olması mümkün değildir. Bunun en son kanıtı Suriye. ABD, Rusya, Çin üçgenindeki ilişkilerin nasıl bir seyir izleyeceği BM’nin çalışmalarını da etkileyecek. BM’nin kendisinin reformlara ihtiyacı var. Guterres örgütün potansiyelini, sonuç alıcılığını artıracak reformları hayata geçirebilecek mi? Deneyimli bir politikacı ve diplomat olarak Guterres olumlu beklentiler yarattı. Bunları karşılayabilecek mi?
Antonio Guterres, ABD’de Donald Trump iktidarının başlayacağı dönemde Genel Sekreter oldu. Merkezi New York’ta olan BM’nin ABD ile ilişkileri, ABD’nin BM’ye bakışı son derece önemlidir. ABD’nin desteği olmadan Guterres’in başarılı olması mümkün değildir. George Bush döneminde ABD BM’yi bir kenara iterek tek başına işler yapmış, “unilateralism” diye bilinen bu politikalar olumsuz sonuçlar doğurmuştu. Obama yönetimi çok taraflılığa (multilateralism) ağırlık vermis, BM’ye karşı daha yapıcı bir tavır içinde olmuştu. Acaba şimdi Trump’la “unilateralism” politikasına geri dönüş olacak mı? Trump’ın BM ile ilgili düşüncelerinin olumlu olduğu söylenemez. “BM sadece konuşma ve iyi vakit geçirme yeridir” türü tweet atmıştı. Tabii seçim kampanyasında söylenenlerle Beyaz Saray’da yapılacaklar farklı olabilir. Trump’ın nasıl bir dış politika izleyeceği tartışma konusu. Yaptığı atamalardan hareketle bazı analizler yapılıyor. Trump’ın kendisi bile nasıl bir dış politika izleyeceğini bilmeyebilir. Dış politikadan çok anladığı söylenemez. Ortaya bir program koymuş değil. Trump’la iyi ilişkiler kurmaya çalışmak Guterres’in ilk sınavlarından biri olacak. Güvenlik Konseyi’nde üç büyük (ABD; Çin, Rusya) arasında sonuç alıcı işbirliği sağlamak kolay olmayacak.
Ortadoğu’da yaşananlar ve BM’nin etkili hiç bir şey yapamaması örgütün prestijini sarstı. “BM ne işe yarar?” sorusunu gündeme getirdi. Suriye’de, Yemen’de yaşanan trajediler karşısında BM barış ve güvenlik konusundaki görevlerini yerine getiremedi. Guterres bu durumu değiştirebilir mi? Donald Trump’ın Putin’le kuracağı ilişkiler Güvenlik Konseyi’ndeki kilitlenmeyi aşabilirse belki BM’nin daha etkin bir rolü gündeme gelir. Antonio Guterres, Genel Sekreter olarak barış konusuna önem vereceğini söylemişti. Halen savaşların devam ettiği, barış ve istikrarı tehdit eden bölgelerin başında Ortadoğu var. Mülteci krizinin ana kaynağı bu bölge. Terörizm büyük oranda bu bölgeden kaynaklanıyor. Bölgesel aktörler arasında (İran-Suudi Arabistan gibi) tehlikeli bir rekabet var. Ortadoğu barış ve istikrara kavuşmadan dünyada barış ve istikrar sağlanamaz. Guterres’in sınavlarından biri Ortadoğu olacak. Hem büyük güçlerin, hem de Türkiye, İran, Suudi Arabistan gibi bölgesel aktörlerin olumlu katkısını sağlamak için çalışması gerekecek.
BM bir dünya örgütüdür ve dünyanın tüm bölgeleri ile ilgilenmek zorundadır. Savaş ve istikrarsızlık sadece Ortadoğu ile sınırlı değil. Afrika’da ciddi bazı anlaşmazlıklar ve çatışmalar var. Güney Sudan, Libya, Somali hemen akla gelen bazı örnekler. Radikal İslamcı terör örgütleri Afrika’da güçlenmek için yoğun çaba harcıyorlar. Avrupa’ya mülteci akının bir kaynağı da Afrika. Dolayısıyla Guterres’in yerel aktörlerle işbirliği içinde Afrika’nın sorunlarına eğilmesi, çözüm araması gerekecek. Dünyanın başka bölgelerinde de sorunlar, krizler var. Venezuela’da istikrarsızlık, Myanmar’da Müslümanlara karşı yapılanlar bir kaç örnek. Kısacası yeni BM Genel Sekreteri’nin işi zor.
Önümüzdeki günlerde Cenevre’de Kıbrıs sorununa ilişkin kritik müzakereler yapılacak. Bu müzakereler Genel Sekreter Guterres’in iyi niyet misyonu çerçevesinde gerçekleşecek. Göreve yeni başlamış olsa da Guterres Kıbrıs sorununa yabancı değil. Olumlu bir sonuca ulaşılması Guterres’in ilk başarısı olabilir. U Thant’tan beri tüm BM Genel Sekreterleri Kıbrıs sorunu ile uğraştı. Bakalım dengeli, kalıcı bir çözüm Guterres’e kısmet olacak mı? Çözüm kalıcı olmazsa Kıbrıs yine BM gündemine girer.
Yeni Genel Sekreter’e çok zor bir dönemde üstlendiği görevinde başarılar dileriz.
