Geçtiğimiz günlerde Cumhurbaşkanı Abdullah Gül demografi konusunda ilginç şeyler söyledi. Gül, “Türkiye’nin gelişmesinin, kalkınmasının çok daha ileriye gitmesinin esas lokomotifi insan gücüdür. İnsan gücü sadece nüfusun büyüklüğüyle ifade edilmez. Bugün 80 milyona yaklaşan bir nüfusumuz var, muhakkak ki bu güçtür ama 80 milyon nitelikliyse eğer çok büyük güçtür.
Nitelikli değilse vasıfsızsa o zaman da yüktür” dedi. Üç çocuk tartışmaları çerçevesinde yazdığım yazılarda hep bu noktaya vurgu yapmıştım. Nüfus güç kaynağı olabilir ama bunun için nüfusun iyi eğitim alması ve ülke ekonomisinin vasıflı gençlere istihdam sağlaması gerekir.
Aksi takdirde, Cumhurbaşkanı Gül’ün belirttiği gibi büyük nüfus yük haline gelir. Gül de eğitimin önemine vurgu yaparak “Bir nüfusun nitelikli hale gelmesinin yolu da eğitimden geçmektedir. Bu ilkokul öncesinden başlar, üniversite sonrasına kadar devam eder” dedi. Bazı Ortadoğu ülkelerinde (ve başka bölgelerde) büyük nüfusun yük olduğunu görüyoruz. Çin, bu yükten kurtulmak için, 1979 yılından beri şehirlerde yaşayan ailelerin bir çocuk yapmasına izin veriyor. Mısır’ın hızla artan nüfusu da halen yük. Bu tür ülkelerde gençlerin nüfus içindeki oranı çok yüksek.
Ama genellikle bu gençlerin çoğu işsiz. Üniversite mezunu olanlar bile işsiz. Bu durum birçok sosyal ve siyasal sorunu beraberinde getiriyor, istikrarsızlık yaratıyor. Arap ülkelerinde devam eden sosyal çalkantıların bir nedeni de işsiz gençlerdir. Bazı ülkeler için büyük nüfus yük oluştururken, bazı ülkeler nüfusun azalması sorunu yaşıyorlar. Bu konuda akla gelen ilk örnek Avrupa. Batı Avrupa ülkelerinin nüfusu azalıyor ve yaşlanıyor. Gençlerin oranı azalıyor.
Orta ve Doğu Avrupa ülkeleri ile Rusya’da da nüfus azalıyor. Nüfusun azalmaması için doğum oranının en az yüzde 2.1 olması gerekir. 1983-2011 döneminde Batı Avrupa’da doğum oranı yüzde 1.54, Doğu Avrupa’da yüzde 1.58, Rusya’da yüzde 1.57’ydi. Doğu Avrupa ve Rusya için ülke dışına göç de nüfusun azalmasında bir etken. İstatistiklere göre nüfusu en fazla azalan ülke Bulgaristan. Bu ülke nüfusunun yüzde 20’sini kaybetti. Ukrayna’nın nüfusu yüzde 10, Macaristan, Romanya ve Hırvatistan’ın nüfusu yüzde 5 oranında azaldı. Rusya’nın nüfusu halen 143 milyon civarında.
Doğum oranının yüzde 1.57 olması, ülke dışına göç ve sağlık sistemindeki zayıflıklar, aşırı alkol tüketimi, uyuşturucu kullanımı nedeniyle yaşam süresinin gelişmiş ülkelerin gerisinde olması, nüfusun azalmasına neden oluyor. BM, şimdiki eğilimlerin devam etmesi durumunda, 2050’de Rusya’nın nüfusunun üçte bir oranında azalabileceği uyarısında bulunmuştu. 2012 yılında görece bir iyileşme oldu ama uzun vadeli eğilimler henüz değişmiş değil. Rusya’da iç göç de dengesizlikler yaratıyor. Enerji zengini Uzak Doğu’dan diğer bölgelere yoğun göç var. Enerji zengini, uçsuz bucaksız bu coğrafyada çok az insan yaşıyor. Bu bölgenin yanı başında, nüfusu çok büyük ve enerji açlığı çeken Çin olduğunu unutmamak gerek. Çin, Rusya’nın bu bölgelerine büyük yatırımlar yapıyor.
Nüfusu azalmaya başlayan ülkelerde farklı kimliklerden gruplar yaşıyorsa belirli korkular ortaya çıkmaya başlar. Bulgaristan’dayken sık sık şunu işitiyordum: “Biz Bulgarların sayısı azalıyor. Türklerin ve Romanların sayısı ise artıyor.” İsrail’de Arapların nüfus içindeki oranının artması sık sık dile getirilir. Avrupa’da Müslümanların sayısının artması bazıları için endişe ve korku kaynağıdır. Türkiye’de Kürtlerin sayısının artmasından endişe edenler var. Böylesi durumlarda doğru olan devletin farklı kimliklerden grupları (kimliklerine ve haklarına saygı ve eşitlik temelinde) topluma entegre etmeye çalışmasıdır. Todor Jivkov, Türkler konusunda zorla asimilasyon yolunu seçmişti. Sonuç malum. Rusya’daki demografik eğilimlere baktığımızda daha fazla çocuk doğuran, daha az boşanan, daha az kürtaj yapan, daha az içki içen Müslümanların nüfus içindeki payının artmakta olduğunu görürüz.
Halen Müslümanlar Rusya nüfusunun yüzde 16’sını oluşturuyor. 2050’ye kadar bu oranın bayağı artması bekleniyor. Rusya’da Müslümanlar topluma iyi entegre edilmiş değil. Mantıklı olan bu yönde politikalar geliştirmektir. Nüfusun büyük olması güç kaynağı olabilir ama aradaki ilişki otomatik değildir. Eldeki hamuru iyi yoğurmayı becermek gerek. Türkiye’nin genç nüfusu (belirli bir süre için) potansiyel avantaj olacak. Önemli olan gençleri eğiterek, bilim ve teknolojiye, araştırma- geliştirmeye yatırım yaparak onlara istihdam yaratmak, nüfusun niteliğini yükseltmek, demokratikleşmeyi tamamlamak. Türkiye bunları başarabilirse, Avrupa ve diğer ülkeler karşısında bir süre avantajlı olacak. Demografi bilimi, belirli bir noktadan sonra nüfus artışının durduğunu ve doğum oranının azalmaya başladığını gösterir. Türkiye bu kuralın dışında değil. Nüfusun sayısından çok kalitesi önemlidir. Bilim ve teknolojisinin baş döndürücü hızla ilerlediği günümüz koşullarında nüfusu çok büyük olmayan ülkeler de büyük başarılara imza atabilirler.
