İktisat bilimi ve ekonominin sosyal sonuçları ile ilgilenenler arasında “21. Yüzyılda Sermaye” (Capital in the Twenty-First Century) rüzgarı esiyor diyebiliriz. Fransız iktisatçı Thomas Piketty tarafından kaleme alınan ve İngilizcesi Harvard Üniversitesi Yayınları tarafından yayımlanan kitap gelişmiş kapitalist toplumların en önemli sorunu olan eşitsizlik, derin gelir uçurumu sorununu inceliyor. ABD gibi ülkelerde nüfusun yüzde 1’inin zenginliğin önemli bir bölümünü elinde bulundurduğu biliniyor. Piketty, 15 yıllık bir araştırma temelinde, zengin verilere dayanarak eşitsizliğin nedenlerini ve doğurduğu sonuçları inceliyor. Kitap büyük ilgi uyandırdı. Dünyanın önde gelen iktisatçıları Piketty’nin kitabını değerlendiriyorlar. Farklı görüşler ortaya konuyor. Herkes Piketty’nin görüşlerine katılmıyor. Ama, bu kitabın, kendi alanında 21. yüzyılda yayınlanan en önemli kitaplardan biri olduğunu herkes teslim ediyor. Kitaba bizde de gereken önemin verilmesini, okunup tartışılmasını umut ediyoruz.
Nobel iktisat ödülü sahibi Paul Krugman, New York Review of Books’ta yayınlanan yazısında, Piketty’nin kitabını eşitsizlik konusunda “Nerede olduğumuz ve nereye gitmekte olduğumuz konusunda mükemmel bir kitap” diye niteledi. Financial Times gazetesinin dünyaca ünlü iktisatçısı Martin Wolf, “gelir ve zenginlik dağılımının evrimi konusunda çok önemli bir kitap” diye yazdı. Kitapla ilgili tüm değerlendirmeleri aktarmak mümkün değil. Eşitsizlik konusu gelişmiş ve gelişmekte olan ülkelerin en önemli konularından biridir. Eşitsizlik, ekonomik ve sosyal istikrarsızlığa yol açabilir. Piketty, zengin verilerle bu önemli konuyu masaya yatırıyor.
Kitabın ismi (Sermaye) ister istemez Karl Marx’ın aynı isimli kitabını hatırlatıyor. Marx, kapitalizmde zenginliğin giderek küçük bir azınlığın elinde yoğunlaşacağını, emeği ile geçinenlerin buna karşı ayaklanacağını ve sınıfsız bir topluma geçileceğini öngörmüştü. Bilindiği gibi Marx’ın bu öngörüsü gerçekleşmedi. Modern ekonomik büyüme ve bilginin yayılması kapitalizmin kendini yeni koşullara uydurarak gelişmesine yol açtı. Kapitalizm yıkılmak yerine güçlendi ve bir dünya sistemi haline geldi. Ancak, Piketty’nin verilerinin de ortaya koyduğu gibi, zenginliğin az sayıda elde toplanması eğilimi ortadan kalkmadı. Piketty, bu soruna çözüm üretilemezse 19. yüzyıl Avrupa’sında var olan duruma (patrimonial capitalism) geri dönüleceği uyarısı yapıyor. Zenginliği miras yoluyla elde eden parazit bir sınıf lüks içinde yaşarken, toplumun ezici çoğunluğunun yoksulluk içinde yaşadığı bir durum. Böylesi keskin sosyal uçurumlar sosyal patlamalara yol açar. Kısacası, Marx’ın öngördüğü kapitalizmin derin çelişkisi ortadan kalkmış değil.
Zenginliğin küçük bir azınlığın elinde yoğunlaşması eğilimini değiştirmek, daha adil bir gelir dağılımı sağlamak, bilgiyi, beceriyi, yaratıcılığı mükafatlandırmak (meritokrasi) mümkün mü? Piketty, bunun mümkün olduğunu yazıyor. Burada devlet politikaları önemli. Piyasanın her şeyi düzenleyebileceği anlayışını reddeden bir yaklaşım. Son 30 yıldır Batı dünyasına damgasını vuran neo-liberal yaklaşımlar iflas etti. Neo-liberal yola devam etmek Piketty’nin uyarılarının gerçeğe dönüşmesi anlamına gelecek. 1920’li ve 30’lu yıllarda Keynes, piyasanın her derde deva olamayacağını yazmıştı. Neo-liberaller Keynes’i reddetmişti. Şimdi bunu düzeltme zamanı.
İktisatçı Ricardo Hausmann, Piketty’nin incelediği sermeye ve emeğe ek olarak bilgiyi (knowhow) de hesaba katmak gerektiğini yazıyor. Apple, Google, Facebook gibi firmaların büyük zenginliğinin temelinde sermayeden çok bilgi yatıyor. Hausmann, zenginlik ve eşitsizliğin artmasında sadece sermayenin değil, bilginin de rol oynadığına işaret ediyor. Harvard Üniversitesi’nden Kenneth Rogoff, zengin ülkelerde eşitsizliğin arttığını ama hızlı ekonomik büyüme sağlayan bazı gelişmekte olan ülkelerde (örneğin Çin) milyonlarca insanın kapitalizm sayesinde yoksulluktan kurtulduğuna işaret ediyor. Kapitalizmin global sonuçlarının çelişkili olduğuna dikkat çekiyor.
Gelişmiş, zengin ülkelerin ciddi bir eşitsizlik sorunu ile karşı karşıya olduğu açık. Bunun ne tür devlet politikaları ile giderilebileceği konusunda tartışmalar devam ediyor. Sosyal devlet anlayışı, sosyal demokrasi yine ön plana çıkacak gibi.
