Türk lirasının değer kaybı KKTC ekonomisini sarstı. Maaşlarını TL üzerinden alan ancak harcamaların büyük bölümünün döviz üzerinden yapıldığı adada vatandaşlar kaygılı.
Türk Lirası’nın Aralık ayında başlayan yabancı para birimleri karşısındaki değer kaybı giderek artıyor. Türkiye Merkez Bankası’nın faiz oranlarını arttırmayacağı açıklamasının ardından dolar, euro ve sterlin bir kez daha rekor seviyede yükseldi. 22 Ocak itibari ile Merkez Bankası’nda 1 Sterlin 3.72 TL, Amerikan doları 2.25 TL ve Euro 3.055 TL’den işlem gördü. Kuzey Kıbrıs Türk Cumhuriyeti vatandaşlarının dövizdeki artış karşısında kaygıları giderek büyüyor. 45 bin dolayında yabancı öğrenci ile birlikte maaşlarını TL üzerinden alan ve kiralarını sterlin üzerinden ödeyen on binlerce devlet ve özel sektör çalışanı zor günler yaşıyor. İhtiyaçlarının tamamına yakınını dışarıdan temin eden adada döviz üzerinden borçlanan çok sayıda işletme de iflas endişesi taşıyor. Kıbrıs Türk Ticaret Odası Başkanı Günay Çerez ve Kıbrıs Türk İnşaat Müteahhitleri Birliği Başkanı Faik Dağaştı ile işadamları döviz krizini Londra Gazete’ye değerlendirdiler.
Diğer döviz kurlarında olduğu gibi Dolar ve Sterlin’deki artışlar Türkiye’nin yanısıra bir başka bölgeyi daha oldukça olumsuz etkiliyor. Seslerini duyuramasalar da Kuzey Kıbrıs Türk Cumhuriyeti vatandaşları, dövizdeki artış karşısında kaygılı. Zira KKTC’de 45 bin dolayında yabancı öğrenci ile birlikte maaşlarını TL üzerinden alan on binlerce devlet ve özel sektör çalışanı kiralarını sterlin üzerinden ödüyor. İngiltere, Avusturalya gibi ülkelerde yaşayan ve adada ev satın alarak kiraya veren binlerce gurbetçi de gelir ve ödemelerini sterlin üzerinden hesaplıyor. Uygulanan ambargolar yüzünden ihtiyaçlarının tamamına yakınını dışarıdan temin eden adada çok sayıda işletme döviz üzerinden borçlanmış durumda. Maaşların son bir kaç yıldır artmadığı KKTC’de, çok sayıda kişinin taksit ve borç ödemelerini sterlin ve dolar üzerinden yapması yoksulluğun yaygınlaşmasına neden oluyor.
STERLİN’İN 13 YILLIK PERFORMANSI
Ak Parti’yi iktidara taşıyan ekonomik krizin yaşandığı 2001 yılı tarihteki 9. devalüasyonla sahne oldu. Türk lirasının değerinin yabancı para birimleri karşısında düşürüldüğü uygulama ile birlikte dolar, euro gibi para birimleri TL karşısında yüzde 28,4 oranında değer kazandı. 21 Şubat 2001 tarihinde 988 bin TL olan 1 Sterlin, 22 Şubat tarihli devalüasyonun ardından 1 milyon 382 bin TL’ye yükseldi.
Ak Parti’nin iktidara geldiği 2002 yılından bu yana istikrarlı bir ekonomi politikasının yürütüldüğü Türkiye’de Lira, başta sterlin olmak üzere döviz birimlerine karşı uzun süre değerlendi. Ak Parti’nin 12 yıldır süren iktidarının başladığı 3 Kasım 2002 seçimleri sırasında 2 milyon 640 bin TL olan Sterlin, 2003 yılında 2 milyon 485 bine kadar düştü. Türk Lirası’ndan altı sıfırın atıldığı 31 Ocak 2005 tarihinde 2 milyon 502 bin TL olan 1 Sterlin, 2 Şubat tarihinde 2.490 Yeni Türk Lirasından işlem gördü. Lira’nın yabancı para birimlerinin karşısındaki değer artışı daha sonraki yıllarda da devam etti. 31 Ocak 2010 tarihinde 2.380 YTL’ye kadar düşen Sterlin 2011 yılı ile birlikte yeniden yükseliş trendine girdi. 2012 yılına 2.917 TL olarak giren sterlin yıl sonunda 2.873 TL’ye geriledi. Geçen yıl yaşanan adli operasyonlarla birlikte Haziran ayında bütün Türkiye’yi etkisi altına alan Gezi protestoları, siyasette olduğu kadar ekonomide de istikrarın bozulmaya başladığının işaretleri oldu. 15 Ağustos’ta ilk kez 3 TL’nin üzerine çıkan Sterlin, bu tarihten sonra bir daha düşmemek üzere değerlenmeye başladı. Türk ekonomisi 17 Aralık’ta yapılan yolsuzluk operasyonları ve sonrasındaki gelişmelerle ise uzun bir aradan sonra yeniden dalgalı bir döneme girdi. Hükümet operasyonların yükselen Türkiye ekonomisini hedef aldığını iddia ederken, Türk Lirası’nın değer kaybı keskin düşüşlerle devam etti. 16 Aralık tarihinde merkez bankasında 3.32 TL’den işlem gören 1 Sterlin, aradan geçen yaklaşık 35 günlük sürede 3.72 TL’ye ulaştı.
Günay Çerkez – Kıbrıs Türk Ticaret Odası (KTTO) Başkanı
‘Hükümet kriz masası kurulmalı’
Dövizde yaşanan, şu an itibari ile yüzde 28’lik bir devalüasyondur. Bu artışın nerede duracağı da belli değildir. Anlaşılan Mart ayında Türkiye’de yapılacak olan yerel seçimlere kadar da bu belirsizlik devam edecek. Kiralardan araç satışlarına kadar her türlü işlemin başta Sterlin olmak üzere döviz üzerinden yapıldığı KKTC’de herkes kaygılı. Hem devlet hem de özel sektörde maaşlar TL üzerinden alınıyor; ancak ödemeler döviz üzerinden yapılıyor. Önlem alacağını belirten Hükümet bu konuda çok yavaş hareket ediyor. Tabi bu noktada Türkiye’ye bağımlı olduğumuz için ciddi adımlar atma şansı yok. Hükümetin derhal Ankara’ya gidip, piyasaya TL sürülmesi gibi adımlar için kaynak araması gerektiğini düşünüyorum. Ali Babacan Türkiye’nin zararının 46.5 milyar dolar olduğunu açıkladı. Bunun çok küçük bir bölümü KKTC ekonomisine nefes aldırabilir. Kurum olarak hükümet nezdindeki girişimlerimizi yoğunlaştırmayı planlıyoruz. Çok geç kalmadan müdahale edilmesi gerekiyor. Zira binlerce işletme ve insan, başta iflas olmak üzere olumsuz sonuçlarla karşı karşıya.
Faik Dağaştı – Kıbrıs Türk İnşaat Müteahhitleri Birliği (KTİMB) başkanı
‘İflaslar yaşanmasından kaygılıyız’
Resmi para biriminin TL olmasına karşın inşaat sektörü dövizle işlem yapılan bir alan. Hem demir, çimento gibi malzemeler dolar üzerinden alınıyor hem de satışlar sterlin gibi döviz birimleri üzerinden yapılıyor. Çok sayıda inşaat firmasının taahhütlü işleri var. Bunların tamamlanmasında sıkıntılar yaşanabilir. Ayrıca taksitle ev satın alan binlerce kişi ödemelerini yaparken zorlanıyorlar. Bu noktada hükümet ne yapabilir bilmiyoruz. Belki devlet islerinde döviz kuru sabitlenebilir. Ancak bunu kim ya da hangi kurum kontrol edecek belirsiz. Şu anda sokaktaki vatandaştan işletmelere kadar herkesi etkileyen bir durumla karşı karşıyayız. Umarız süreç iflaslar gibi sonuçlar doğurmaz.
Hasan Gazioğlu – Euromed
‘Firmalar alımları durduruyor’
KKTC’nin ihtiyaçlarının tamamına yakınını Türkiye ve diğer ülkelerden karşıladığı herkesin malumu. Sterlin ve doların değer kazanması ile birlikte vatandaşın alım gücü düştüğünden, firmalar alımları durdurmaya başladılar. Maaşlarını TL üzerinden alan insanların, dövize endeksli ürünleri alabilmeleri zorlaştı. Bu durumun iflas gibi sonuçlara yol açmayacağını umut ediyorum.
KKTC Başbakan yardımcısı Serdar Denktaş’ın ‘Özellikle döviz artışıyla ilgili önlemler bizi liberal anlayışın dışına çıkmaya zorlarsa da bunu yapmaktan çekinmeyeceğiz’ demeci sonrası hükümetin nasıl bir yaklaşım izleyeceği merak konusu.
