Dünyaca ünlü yazarların sıkça kullandığı özel sözcükler, nadir deyişler ve kalıp ifadeler onların düş dünyalarının kapısını açan anahtarlar olabilir.
İngiliz edebiyat eleştirmeni Ben Blatt, “Nabokov’s Favourite Word Is Mauve” (Nabokov’un en sevdiği sözcük leylak) adlı kitabında bu soruya “evet” yanıtını veriyor. Blatt, kitabıyla ilgili Guardian gazetesi için kaleme aldığı yazıda, ünlü edebiyatçıların en sık kullandığı sözcüklerin, onların edebi dünyasına karakterini veren temalarla nasıl bire bir ilişkisi olduğunu örneklerle anlattı.
Çalışmasında kullandığı eserleri taramak için bir bilgisayar programı yaratan Blatt, yer, yön, zaman anlatan sözcükler, yaygın fiil ve sıfatlar, bağlaç ve edatlar gibi herkesin kullandığı işlevsel sözcükler dışında, yazarların özel bir zaafı ve yatkınlığı olan sözcükleri tespit etti. Blatt çalışmaya adını veren Rus yazar Vladimir Nabokov’un eserlerinde yaptığı incelemede renk sözcüklerinin, sıradan bir İngilizce metinde kullanılandan 4 kat fazla geçtiğini belirledi. Blatt, bunun dünyayı “sineztezi” denilen duyum ikiliği içinde gördüğünü anlatan, “renklerle duyduğunu” ifade eden bir yazar için doğal bir durum olarak değerlendirdi.
Yazar, Nabokov’un özellikle nadir bir renk sözcüğü olan “leylağı” her romanında ortalama 44 kez kullandığını ifade etti. Blatt, en fazla kullandıkları ilk üç kelimenin, yazarların kurmaca dünyasını ele veren ipuçları olduğunu vurguladı. Örneğin romanlarında 18. yüzyıl sonunda muhafazakar İngiliz toplumunun seçkin mahfillerinde kadın olmanın sıkıntılarını ele alan Jane Austen‘ın en sık kullandığı üç sözcük “terbiye”, “hoşlanmak” ve “düşüncesizlik” olurken, polisiye romanın kraliçesi Agatha Christie, romanlarının konusu gereği en fazla “tahkikat”, “mazeret” ve “ürkütücü” sözcüklerini kullanmış.
19. yüzyılda sanayi kapitalizminin palazlandığı İngiltere‘de yoksulluk içindeki halk kitlelerinin hayat mücadelesini vicdani bir gözle tasvir eden Charles Dickens “yüce gönüllü”, “acı” ve “kavuşma” sözcüklerini sıklıkla kullanırken, fantastik edebiyatyazarı J.R.R. Tolkien‘in metinlerinin “elf”ler, “goblin”ler ve “büyücü”lerle dolu olduğu görüldü.
AYİNESİ ‘KLİŞE’DİR KİŞİNİN
Öte yandan Blatt, özellikle kitapları çok satan listelerine giren popüler yazarların sıkça kullandıkları klişelerin, kurmaca dünyalarının anahtarları olduğunu savundu.
“Da Vinci’nin Şifresi”, “Melekler ve Şeytanlar” ve “Cehennem” gibi tarih temalı komplo teorilerine dayalı macera romanları yazan Dan Brown‘ın “çember tamamlandı” ifadesini sıklıkla kullanırken, büyü ve fantastik unsurlarla dolu Harry Potterkitaplarının yazarı J.K. Rowling’in “gecenin körü”, romanlarında çok kültürlülüğün ve kentli bir mistisizmin etkisi hissedilen Zadie Smith’in de “kem göz” ifadelerine sürekli başvurduğu anlaşıldı.
Blatt’ın kitabı 22 Mart‘ta İngiltere‘de Simon & Schuster Yayınevi tarafından yayımlanacak.(AA)