Kıbrıs’ın bölgesini şekillendirecek faktörlerden biri “Arap Baharı” ile ilgili gelişmelerse, diğeri Doğu Akdeniz’deki zengin hidrokarbon kaynakları ile ilgili gelişmelerdir. Bu konuya ilgimiz manşetlere göre bazen artar ama genelde istenen düzeyde değil. Yabancılarsa konunun önemini çok iyi biliyor ve kendi çıkarları doğrultusunda yoğun çalışmalar, analizler yapıyorlar. Örneğin, 30 Ağustos’ta The New York Times gazetesinde, James Kanter imzalı “Race for Gas by Cypriot Rivals Adds to Tensions” başlıklı bir makale yayınlandı. Yazı bizde pek yankı uyandırmadı. Halbuki böylesi yazılar boşuna yayınlanmaz. ABD’nin konuya bakış açısını ve verdiği önemi yansıtır. Bu konuda Kıbrıs’taki siyasi partilere, medyaya, ilgili sivil toplum örgütlerine büyük sorumluluk düşüyor. Siyasi partilerin doğal gaz konusunda ciddi bir çalışması, uzmanları, komiteleri var mı? Yumurta kapıya dayanınca ders çalışmaya başlamak doğru değil.
Bölgemizdeki enerji oyununun önemli aktörlerinden biri kuşkusuz İsrail. Bu ülkeyi genellikle Kıbrıslı Rumlarla geliştirdiği yakın işbirliği ve Türkiye ile sorunlu ilişkileri çerçevesinde anarız. Halbuki İsrail’in enerji potansiyeli ve politikaları kendi başına çok önemli. Konu hakkında bilgi sahibi olmak gerek.
U.S. Geological Survey verilerine göre Levant Bölgesi’nde 1.7 milyar varil petrol ve 3 500 milyar metre küp doğal gaz var. Bunlar büyük rakamlar. Yapılan hesaplara göre İsrail’in kendi bölgesinde bulduğu doğal gazla Kıbrıslı Rumların 12. parselde bulduğu doğal gaz, Amerikan tahminlerinin yüzde 30’unu oluşturuyor.
İsrail geçmişte enerji ithal eden bir ülkeydi. İlk doğal gaz 1999 yılında bulundu. Bulunan miktar küçüktü. 2000 yılında daha büyük miktarda doğal gaz bulundu. Bu doğal gaz, 2004 yılından beri İsrail elektrik santrallerini besliyor. 2008 yılında Mısır İsrail’e doğal gaz ihraç etmeye başladı. Boru hattına yapılan saldırılar bu ihracatı aksattı. Bu nedenle geçici de olsa İsrail’de doğal gaz sıkıntısı yaşanıyor. Elektrik fiyatlarında artış oldu.
Doğal gaz konusunda İsrail için en önemli gelişme 2009’da Tamar’ın bulunması ile yaşandı. Tamar’daki 250 milyar metre küp doğal gazın İsrail’in kendi ihtiyacını uzun süre karşılayabileceği tahmin ediliyor. Böylelikle İsrail enerji alanında kendi kendine yeterli hale geliyor. Tamar 2013’te hizmete girecek. 2010 yılında Tamar’dan daha büyük Leviathan bulundu. Leviathan’da 450 milyar metre küp doğal gaz olduğu hesaplanıyor. Leviathan’la İsrail doğal gaz ihraç edebilecek konuma geldi. Leviathan’ın 2017’de hizmete girmesi planlanıyor. Amerikan Noble şirketinin Tamar’daki payı yüzde 36, Leviathan’da yüzde 40. Noble, doğal gaz arama çalışmalarını sürdürüyor.
Arama yapan şirketler doğal gaz yataklarının altında petrol da olduğuna inanıyor. Yani, İsrail petrole de kavuşabilir. Ama şu anda önemli olan doğal gaz. İsrail, doğal gazı içte elektrik üretimi ve endüstride kullanmayı planlıyor. Doğal gaz konusunda hükümet tarafından oluşturulan Zemach Komitesi, İsrail’in iç ihtiyaçları için 400 milyar metre küp doğal gaz ayrılmasını önerdi. Geriye kalan miktar ihraç edilecek. Doğal gazdan önemli gelir elde etme hesapları var. Ne var ki, tüm dünyada doğal gaz arzı hızla arttığı için fiyatlarda düşüş yaşanıyor. Doğal gaz fiyatları düşmeye devam edecek. Bu da ihracattan elde edilecek geliri azaltacak bir faktör.
ABD’nin desteğini aldığı için İsrail diplomatik alanda güçlü. Ama, bu sorunları olmadığı anlamına gelmez. Münhasır Ekonomik Bölge konusunda komşusu Lübnan’la anlaşmazlık yaşıyor. Lübnan hükümeti konuyu BM’ye götürdü. Bu anlaşmazlığın kısa zamanda çözümlenmesi beklenmiyor. Gazze bölgesinden kaynaklanan sorunlar var. Gazze’nin Münhasır Ekonomik Bölgesi İsrail’in kontrolünde olduğu için Filistinliler doğal gaz çıkaramıyor. İsrail, doğal gaz gelirlerinin Gazze’yi yöneten HAMAS’a gitmesini istemiyor. İsrail’in Türkiye ile yaşadığı sorunları da listeye eklemek gerek. Türkiye ve İsrail, pragmatik davranarak aralarındaki sorunları aşabilirlerse bu alanda yeni bir durum oluşabilir.
İhracatın nasıl ve nereden yapılacağı İsrail için zor bir konu. İki alternatif var. Boru hatları veya likit gaz şeklinde ihracat. Anlaşmaya varılması halinde Filistin İdaresi ve Ürdün’e ihracatta sorun yaşanmayabilir. Kıbrıslı Rumlara ihracat da gündemde. Avrupa’ya yapılacak ihracat konusunda boru hatları açısından ideal güzergah Türkiye. Bunun gerçekleşmesi için Türkiye ile sorunların karşılıklı çıkarlar temelinde çözümlenmesi gerekiyor. Boru hattının deniz altından Yunanistan’a gitmesi de bir alternatif. Mesafe çok uzun ve çok pahalıya mal olacak bir proje. Likit doğal gaz için deniz kenarına milyarlarca dolarlık yatırım yapılması gerekiyor. Bu konuda çeşitli düşünceler ve planlar var.
Bölgedeki herkesi çok yakından ilgilendiren bu konuları daha iyi izlemekte yarar var.