Bugün Türkiye’de seçimler yapıldığını biliyoruz. Peki, Azerbaycan’da da parlamento seçimleri yapıldığından haberiniz var mı? Medyada bu konuda bir haber veya yorum gözünüze ilişti mi? Büyük olasılıkla Azerbaycan seçimlerinden haberdar değilsiniz. Dünya ve Türkiye basınında konuya ilgi az. Tüm dikkatler Türkiye üzerinde yoğunlaşmış durumda. Azerbaycan seçimlerinin dünyanın dikkatini fazla çekmemesi belki yönetenleri rahatsız etmez ama ülke için iyi bir şey değil. Evet, bugün “tek millet, iki devlet”in ikisinde de seçim var.
Azerbaycan seçimlerinin fazla ilgi toplamamasının bir nedeni sonuçların önceden bilinmesidir. Türkiye seçimlerinin sonuçlarını merak ediyoruz. Azerbaycan konusunda merak edilecek bir şey yok. Cumhurbaşkanı İlham Aliyev’in partisi Yeni Azerbaycan Partisi (YAP) geçmişte olduğu gibi yine seçimleri kazanacak. Hükümeti destekleyen bağımsızları da eklediğimizde parlamentoda muhalefet çok az sandalye kazanıyor. Çoğulculuk, çok partili sistem daha çok görünüşte. Rekabete dayalı siyaset zayıf. Tek partinin domine ettiği bir yapı. Muhalefet zayıf ve bölünmüş.
Freedom House, özgürlükler açısından ülkeleri üç gruba ayırır. Özgür ülkeler, yarı özgür ülkeler ve özgür olmayan ülkeler. Özgürlükler, siyasi özgürlükler ve sivil özgürlükler olarak gruplandırılır ve her ülkeye 1’den 7’e kadar puan verilir. En özgür ülkelere 1, en az özgür olan ülkelere 7 puan verilir. Azerbaycan’ın hem siyasal özgürlükler, hem de sivil özgürlükler notu 6. Yani özgür olmayan ülkeler grubunda. Özellikle son yıllarda muhaliflere yönelik baskıların yoğunlaştığı eleştirileri çok yaygın. Türkiye dışında Türk cumhuriyetlerinin tümü (Azerbaycan, Özbekistan, Türkmenistan, Kazakistan, Kırgızistan) özgür olmayan ülkeler grubunda. Türkiye yarı özgür. Freedom House, özgür olmayan ülkeler arasında az sayıda ülkeyi “kötünün kötüsü” diye niteler. Özbekistan ve Türkmenistan, “kötünün kötüsü” grubunda. Türk toplumları arasında “özgür” grubunda yer alan tek toplum Kıbrıslı Türklerdir. Bugünkü seçimlerin sonuçlarına göre Türkiye’de otoriterleşme eğilimi devam edecekse yarı-özgür grubundan özgür olmayanlar grubuna düşer mi? Azerbaycan Türkiye’ye benzeyeceğine, Türkiye Azerbaycan’a mı benzeyecek? Göreceğiz. Ne yazık ki Türk dünyasının demokrasi, insan hakları, hukukun üstünlüğü, kuvvetler ayrılığı, yargı bağımsızlığı, basın özgürlüğü gibi konularda durumu içler acısı.
Gelelim Azerbaycan seçimlerine. Azerbaycan başkanlık sistemi ile yönetilir. Siyasal gücün merkezinde Cumhurbaşkanı vardır. Bakanlar dahil tüm önemli atamaları o yapar. Bakanlar Kurulu’na başkanlık eder. Önemli kararları o verir. Kaç kez seçilebileceği konusunda sınırlama yoktur. (Cumhurbaşkanı Erdoğan’ın Türkiye’ye getirmek istediği sistem böyle bir şey mi?) 24 yıl önce bağımsızlığını kazanan Azerbaycan’da Cumhurbaşkanı İlham Aliyev 2003 yılından beri ülkeyi yönetiyor. Ondan önce de babası Haydar Aliyev Cumhurbaşkanıydı. Azerbaycan parlamentosunda 125 sandalye var. Siyasal sistemde Milli Meclis’in rolü sınırlı. Güç yürütmede. Görev süresi biten parlamentoda kadınların oranı yüzde 16 idi. Umarız bugün daha çok kadın parlamentoya girer.
Bugünkü seçimlerde 5 milyon civarında seçmen oy kullanma hakkına sahip. Azerbaycan’ın seçim sistemi İngiltere’nin seçim sistemine benziyor. 125 seçim bölgesi var. Her seçim bölgesinde en çok oy alan aday seçimi kazanıyor. Bugünkü seçimlerde çeşitli partilerden adaylar yarışacak ama seçimi hangi partinin kazanacağı biliniyor. Seçimleri çoğunluğu eski Sovyet cumhuriyetlerinden çok sayıda gözlemci izleyecek. Avrupa Güvenlik ve İşbirliği Örgütü (OSCE), gözlemci sayısı konusunda Azerbaycan hükümeti ile yaşanan anlaşmazlık nedeniyle gözlemci göndermeme kararı aldı.
Bir Fransız araştırma şirketinin yaptığı araştırmaya göre Azerbaycan’da seçmenlerin yüzde 66.5’i için en önemli sorun Dağlık Karabağ sorunu. İkinci önemli sorun ekonomi. Demokrasi ve insan haklarında gerekli ilerlemelerin sağlanmamasında Karabağ sorunu gerekçe olarak gösterilir. Halbuki demokratik, özgürlükçü bir Azerbaycan’ın dünyaya derdini anlatması daha kolay olurdu. Azerbaycan’ın esas gelir kaynağı petrol ve doğal gaz. Bir rantiye devlet. Petrol fiyatlarındaki düşüş ülkenin gelirini azaltıyor. Bu nedenle para birimi devalüe edildi. İnsanlar fakirleşti. Yolsuzluğun ciddi bir sorun olduğu biliniyor. Demek ki hem siyasal, hem sosyal ve ekonomik alanlarda reformlara, değişime ihtiyaç var. Unutmayalım Türk ve Müslüman dünyasında ilk cumhuriyeti kuran, ilk kez kadınlara oy hakkı veren Azerbaycan’dı. Demokratikleşerek, reformlar yaparak sorunlarını aşabilir.Azerbaycan halkı bunu hak ediyor. “Kardeş ülkedir, eleştirmeyelim” görüşü yanlıştır. Daha iyiye gitmesini istediğimiz için eleştirmemiz gerekir. Atalarımız ne demiş? Dost acı söyler.
Umudumuz bu akşam çıkacak sonuçların Türkiye’de otoriterleşme eğilimine son vermesidir. Böylesi bir sonucun Azerbaycan’a da faydaları olabilir.