Rusya’nın Suriye’de hava operasyonlarına başlaması sonrasında Putin’in amaçlarının ne olduğu tartışmaları yoğunlaştı. BBC Türkçe, “Rusya’nın Suriye hamlesi: Satranç mı, kumar mı?” başlıklı yazıda yapılan analizlerin ortak yönlerini toparladı. Bunlar şöyle: 1. Radikal İslam tehdidi, 2. ‘Süper güç’ statüsüne Orta Doğu’da dönüş planı, 3. Stratejik Tartus limanı, 4. Esad’ı kurtarma hesabı, 5. ‘Meşru müdahale’ savunması, 6. Ukrayna’dan sonra ‘bir adım daha ilerleme’ stratejisi, 7. Yaptırımlardan kurtulma planı. Batı basınında çıkan tüm analizlerde bu maddelerden birkaçı görmek mümkün. Hangi maddenin daha önemli olduğu konusunda görüş ayrılıkları var. Bu maddelere kısaca bakalım.
Putin’in Rusya hamlesinde Esad’ı (daha doğrusu Esad rejimini) kurtarma hesabının çok önemli rol oynadığı açık. Suriye iç savaşında son zamanlarda hava Esad’ın aleyhine dönmüştü. Esad zor durumdaydı. Rusya (ve İran) 4 yıldır Esad rejimini ayakta tutmak için yoğun çaba harcadı. Bu çabaların boşa gitmesini ve kaybeden taraf olmayı istemediği için Putin Esad’a askeri destek kararı aldı. Başkan Obama’nın Suriye konusundaki kararsızlığı Putin’in işini kolaylaştırdı. Esad şimdi rahat nefes aldı, kendine güveni arttı.
Putin, Esad rejimini korumaya çalışırken başta Tartus limanı olmak üzere Rusya’nın Suriye’deki üslerini, tesislerini de korumaya ve geliştirmeye çalışıyor. İki konu bir biri ile bağlantılı. Ortadoğu’da “süper güç” statüsüne dönüş amacı olduğu açık ve bu da Esad rejimini, Rusya’nın Suriye’deki askeri tesislerini korumakla mümkün olabilir. Putin’in amacının Suriye ile sınırlı olmadığı da çok açık. Rusya, yavaş yavaş Irak’ta da etkili olmaya başladı. Irak’ta Rus hava saldırıları olasılığı tartışılıyor. Putin, Suriye ve Irak üzerinden Ortadoğu’da büyük güç rolüne soyunmuş durumda. Yukarıdaki üç amaca Putin’in iç politik hesaplarını da eklemek gerekir. Rusya kamuoyuna “Güçlü Rusya” mesajı vererek kendine verilen desteği artırıyor ve içteki sorunların geri plana itilmesini sağlıyor.
Peki, radikal İslam tehdidi Putin’in hesaplarını etkilemiyor mu? Rusya, kendi propagandasında konunun bu yönünü ön plana çıkarıyor. Ortadoğu’da güçlenen radikal İslamcılığın kendisi için tehdit oluşturduğunu ve bununla mücadele etmesi gerektiğini söylüyor. Rusya’nın radikal İslamcılardan çekindiği bir gerçek. Özellikle Kafkaslar bağlamında korkularının bir temeli var. Radikal İslam bir etken olmakla birlikte Suriye’ye askeri müdahalede en önemli nedenler arasında değildir. Daha çok gerekçedir.
Yaptırımlardan kurtulma planı da sık sık tekrarlanan bir görüş. BM Genel Kurulu’nda yapacağı konuşma ile Putin’in ABD’ye Suriye’de birlikte çalışma çağrısı yapacağı ve bu işbirliğinin karşılığı olarak yaptırımların kaldırılmasını talep edeceği yazılıyordu. Putin, Suriye’de ABD ile işbirliğinden söz ediyor ama pratikte yaptığı ABD’nin altını oymaktır. Suriye’de Rusya-ABD işbirliği değil yoğunlaşan Rusya-ABD rekabeti izliyoruz. Ukrayna’dan sonra bir adım daha atma stratejisini buraya koyabiliriz. Putin, ABD’yi karşısına alarak ilerleyebileceğine inanıyor. Ukrayna’dan sonra Suriye’de de Obama’ya meydan okuyor. Başarılı olursa Rusya’nın uluslararası konumu güçlenmiş olacak.
Kısacası Putin’in Suriye’de ne yapmaya çalıştığını tartışırken BBC’nin tüm maddelerini hesaba katmak gerek. Ancak Esad rejimini korumak ve dolayısıyla Rusya’nın bölgesel çıkarlarını güvence altına alarak Ortadoğu’da daha aktif rol oynamak en önemli nedenler. Suriye hamlesini yaparken Putin’in belirli riskleri göze aldığını herkes kabul ediyor. Suriye satranç tahtasında risksiz adım atmak mümkün değil. Belli ki riskler Putin’i korkutmuyor. Rus savaş uçaklarının Türkiye hava sahasını ihlali, Türk uçaklarının taciz edilmesi risklere örnek. Halen Rusya ile Türkiye ve Rusya ile NATO arasında gerginlik yaşanıyor. Durum çok tehlikeli. Bu olaylar AKP iktidarına Türkiye’nin NATO üyeliğinin önemini hatırlattı. Rusya’nın hava operasyonları devam ettikçe neler yaşanacağını bilmiyoruz. ABD ve NATO sertleşecek mi? Suriye’de artık sadece bölgesel aktörler çatışmıyor. ABD ile Rusya karşı karşıya. Filler kapışıyor. Fillerin tepiştiği yerde çimenler ezilir. Türkiye’nin dikkatli ve soğukkanlı olmasında yarar var.
Rusya, sadece hava operasyonları ile sınırlı kalacak mı? Rusya’dan “gönüllülerin” Suriye’de savaşa katılmasından söz ediliyor. Rusya hava desteği ile İran ve Hizbullah’ın Suriye ordusu ile birlikte kara harekatı başlatma olasılığı var. Belli ki Rusya’nın hedefi sadece IŞİD değil, Esad’a muhalif olan tüm güçlerdir. Savaş alanında üstünlüğü ele geçirerek olası bir diplomatik sürece güçlü taraf olarak oturma hesapları yapılıyor. Bu hesaplar tutar mı? Rusya şimdilik başarılı görünüyor ama durum değişebilir. Ne de olsa orası Ortadoğu. Zemin kaygan.