Bu yıl Birinci Dünya Savaşı bağlamında birçok olayın 100. yıldönümü anılıyor. İnsanlık 100 yıl önce yaşanan trajedilerden dersler çıkarmaya çalışıyor. Önümüzdeki günlerde 20. yüzyılın bir diğer kanlı savaşının, Vietnam Savaşı’nın bitmesinin 40 yıldönümü var. Vietnam Savaşı, 30 Nisan 1975’te sona ermiş, dünyanın iki süper gücünden biri olan ABD büyük yenilgiye uğramıştı. Önce sömürgecilik, sonra Soğuk Savaş nedenleriyle yaşanan bu savaşın bilançosu korkunçtur. Vietnam halkı, büyük kahramanlıklara imza atarak, büyük fedakarlıklara katlanarak süper güçlerin de yenilebileceğini dünyaya göstermişti. Amerikalılar Vietnam Savaşı’na “komünizmle mücadele” perspektifinden bakarken, Vietnamlılar ulusal egemenliklerini kazanmak için savaşmışlardı. Amerikalılar komünizmle savaştıklarını zannediyorlardı ama aslında Vietnam milliyetçiliği ile savaşıyorlardı. Bunun için yenildiler. Vietnamlılar daha sonra komünist Çin’le de başarıyla savaştılar. Sovyet sisteminin çökmesi sonrasında Vietnam, tıpkı Çin gibi, Komünist Parti diktatörlüğü altında olmaya devam etse de kapitalist bir ülke haline gelmiştir. Komünizm sadece sözde kalmıştır. Ama ülke bağımsızdır. 40. yıldönümünde Vietnam Savaşı’nı hatırlamak, gerekli dersleri çıkarmak, Birinci Dünya Savaşı’nı hatırlamak kadar önemlidir. Vietnam savaşı konusunda çok geniş bir literatür var. Yeni kitaplar çıkmaya devam ediyor.
Vietnam Savaşı’nın başlangıcında Fransız sömürgeciliği vardır. Fransa, 1893’te Hindi Çin diye bilinen, şimdi Vietnam ve Kamboçya’dan oluşan bölgeyi kontrol altına almayı tamamlayarak sömürgesi yapmış sonra Laos’u da buna eklemişti. Fransızlar İkinci Dünya Savaşı’na kadar bölgeyi yönettiler. İkinci Dünya Savaşı’nda Fransa Hitler karşısında yenilgiye uğrarken Japonya Hindi Çin’i ele geçirdi. Bölgedeki Fransız sömürge yöneticileri Japonlarla işbirliği yapıyordu. Japonya 1945’te yenilmesi sonrasında bölgeden çekilirken Vietnam İmparatorluğu adı altında bir rejim kurdu. Japon işgaline karşı direnen Vietnamlıların örgütü Viet Minh ve lideri Ho Chi Minh, 1945’te Hanoi’de “Demokratik Vietnam Cumhuriyeti”ni ilan ettiler. Böylece ülkede iki rejim oluşmuş oldu. İkinci Dünya Savaşı’nın galipleri bölgeyi yine Fransa’ya hediye ettiler. Bunun üzerine Viet Minh Fransızlara karşı savaş başlattı. Savaş, Kamboçya ve Laos’a yayıldı. Hindi Çin’de bu savaşın başlaması dünyada Soğuk Savaş’ın başlaması ile denk düşer. Vietnamlıların Fransız sömürgeciliğine karşı savaşının Soğuk Savaş’ın parçası haline gelmesi kaçınılmazdı.
Fransızlar Ho Chi Minh kuvvetleri karşısında perişan olunca Amerikalıları “göreve” çağırdılar. 1949’da Çin’de komünistlerin iktidara gelmesi ABD’nin komünizm korkusunu artırmıştı. SSCB ve Çin Halk Cumhuriyeti 1950’de Hanoi’deki Ho Chi Minh hükümetini tanıdılar. Amerikalılar, sömürgecilik karşıtı söylemlerini unutarak Sovyetlerin ve Çin’in bölgeyi ele geçirmekte olduğu analizi ile Vietnam’a bulaştılar. ABD, 1950’den itibaren Güney Vietnam rejimini desteklemeye başladı. Elini verdi, giderek kolunu kaptırdı. Güney Vietnam rejimleri yolsuzluğa boğulmuş, halkın fazla desteğine sahip olmayan rejimlerdi. Kennedy ve Johnson yönetimleri “domino teorisi” çerçevesinde Vietnam’a daha fazla bulaşmaya başladılar. Johnson 1963-68 arasında bataklığa daha fazla battı. 1961’de Vietnam’da 2000 civarında Amerikan askeri vardı. 1964’te bu rakam 16,500 oldu. 1968’de yarım milyon civarında Amerika askeri Vietnam’da görev yapıyordu. Amerikan ordusu Vietnam’a tonlarca bomba yağdırdı. Katliamlar yaptı. Savaş suçları işledi. Ama Vietnam halkı yılmadı, kahramanca savaşa devam etti ve sonuçta yenilmez sanılan süper güç ABD’yi yendi.
Vietnam Savaşı Amerikan toplumunu derinden sarstı. İçte ciddi tartışmalara, savaş karşıtı güçlü bir hareketin doğmasına neden oldu. Yani ABD savaşı sadece Vietnam’da kaybetmedi. Kendi toplumunun desteğini de büyük oranda yitirdi. Sonuçta Vietnam ve ABD müzakere masasına oturdu. Nixon, Watergate skandalı ile iktidarını kaybetti. Amerikalılar Vietnam’daki güçlerini azalttılar. 27 Nisan 1975’te Hanoi kuvvetleri Güney Vietnam’ın başkenti Saygon’u kuşattılar. 29 Nisan’da Saygon’daki Amerikan elçiliği tahliye edildi. 30 Nisan’da Saygon ele geçirildi ve 20. yüzyılın kanlı savaşlarından biri halkın zaferi ile sonuçlandı.
40 yıl sonra Vietnam Savaşı konusunu hatırlamak, halkaların bağımsızlık isteği karşısında süper güçlerin bile yenilebileceğini unutmamakta yarar var. Vietnam Savaşı’ndan günümüzde de çıkarılabilecek dersler var. Bunların en önemlisi bedeli ne olursa olsun bağımsızlık için mücadeleye hazır olmaktır.