Ortadoğu konusunda dikkatler Suriye ve Mısır üzerinde yoğunlaşırken Irak’ta da önemli gelişmeler yaşanıyor. Irak, hem Arap dünyası, hem de Ortadoğu için çok önemli bir ülke. Ortadoğu satranç tahtasında kritik bir yere sahip. Irak’ı izleyenlerin ortak görüşü, 2013 yılının bu ülke için çok zor bir yıl olacağı, istikrarsızlığın tırmanabileceği yönünde. Irak, mezhep ve etnik temelde çok ciddi kutuplaşma yaşıyor. Şiilerle Sünniler ve Nuri El Maliki hükümeti ile Kürtler arasındaki gerginlik çok ciddi boyutlarda. 2013 yılı Irak’ın bütünlüğü için sınav yılı olacak gibi.
Amerikan askerlerinin Irak’tan çekilmesinin üzerinden bir yılı aşkın bir zaman geçti. Bu süre içinde hem bölgesel koşullar, hem de iç koşullar kötüleşti. İçteki gelişmelerle bölgesel gelişmeler bir birini etkiliyor. Amerikan askerlerinin geri çekilmesinden hemen sonra Şii Başbakan Nuri El Maliki, Sünni Cumhurbaşkanı Yardımcısı Tarık El Haşimi için tutuklama kararı almıştı. Haşimi halen Türkiye’de yaşıyor ve gıyaben idama mahkum edildi. Haşimi olayı, Şiilerle Sünniler arasında giderek artmakta olan gerginliğin simgesi. Bu gelişmeler Irak-Türkiye ilişkilerinin çok gerilmesi sonucunu da doğurdu. Sünniler son zamanlarda Başbakan Maliki aleyhinde protesto gösterileri düzenliyorlar. Felluce, Ramadi, Tikrit, Musul kentlerinde büyük protesto eylemleri yapıldı. Bu gösterilerde Suriyeli muhaliflerin bayrağı da dalgalandırıldı. Iraklı Sünniler, Suriye'deki ayaklanmayı destekliyorlar. Başbakan Maliki ise Beşar Esad’ın iktidarda kalması için çaba harcıyor. Suriye’de Sünni ağırlıklı yeni bir iktidar oluşması, Iraklı Sünnilerin konumunu güçlendirecek. Maliki bu senaryodan korkuyor.
Irak’ta Şiilerle Sünniler arasındaki kavga yeni bir şey değil. Ancak, Amerikan işgali sonrasında Saddam Hüseyin karşıtı Şiilerle Kürtler arasında ittifak oluşturulmuştu. Bu ittifak uzun süre devam etti. Şimdi yeni olan durum, Şii Nuri El Maliki hükümetinin Kürtlerle de kavgalı olması. Bağdat-Erbil ilişkileri çok gergin. Kavganın temelinde petrol ve doğal gaz kaynakları, bütçenin nasıl paylaşılacağı, aralarında Kerkük’ün de yer aldığı anlaşmazlık konusu bölgelerin statüsü var. Geçen yıl Kürtlerle Irak ordusu savaşın eşiğine geldi. Bu mücadelede Irak Kürtleri Türkiye’den destek alıyorlar. Türkiye ile ticaretleri 8 milyar dolara ulaştı. Suriye’deki gelişmeler konusunda da Mesud Barzani ile Türkiye işbirliği içinde. Barzani, Suriye Kürtlerinin kendi içlerinde birlik sağlanması ve kapasitelerinin güçlenmesi, Esad sonrası dönemde rol oynamaları için çaba harcıyor.
Başbakan Maliki’nin sorunları Sünniler ve Kürtlerle giderek tırmanan kutuplaşmayla sınırlı değil. Şiiler arasında da bölünmeler yaşanıyor. Muktada El Sadr liderliğindeki Şiilerin Başbakan Maliki’ye muhalefeti artıyor. Muktada El Sadr, Maliki’nin bir çok politikasını eleştiriyor ve “Irak Baharı” çağrısı yapıyor. Bu temelde Sadr taraftarı Şiiler protesto gösterileri düzenliyor. Mezhep ve etnik köken ötesinde, sıradan Irak vatandaşlarının El Maliki hükümetine tepkileri artıyor. Ülkenin petrol ve doğal gaz gelirleri çok artmış olmasına rağmen vatandaşlar günlük yaşamlarında bunun faydasını görmüyorlar. Irak şimdi günde 3 milyon varil petrol üretiyor. 2012 yılının petrol geliri 100 milyar dolara yaklaştı. Ancak, devlet kasasına akan milyarlar henüz hizmet olarak vatandaşa ulaşmıyor. Iraklılar yaşamlarında bir iyileşme hissetmiyorlar. Vatandaşlara göre bunun nedeni hükümetin beceriksizliği ve yolsuzluk.
Irak’ı oluşturan üç büyük grup- Şiiler, Sünniler ve Kürtler- arasında ülkenin geleceği konusunda ortak bir vizyon yok. Her grubun kendine göre bir stratejisi var. Eskiden Şiilerle Kürtler Sünnilere karşı işbirliği yapıyordu. Şimdi, Kürtler ve Sünniler, Şii Maliki hükümetine karşı bir birlerine daha yakın duruyor. Irak’ta bu yılın nisan ayında yerel seçimler, gelecek yıl da parlamento seçimleri yapılacak. Seçim ittifakları mezhep kimliği- Şii, Sünni- ve etnik kimlik-Arap, Kürt- temelinde oluşuyor.
2013 yılının Irak için zor bir yıl olacağı çok açık. Hem iç gelişmeler, hem de bölgesel gelişmeler bunu gösteriyor. Başbakan Nuri El Maliki, herşeyi kendi kontrolüne alma, otoriter bir yapı oluşturma çabasında ısrarcı olursa, gelecek parlak olmayacak. Bu gelişmeleri daha iyi anlamak için Irak’ı çok iyi bilen Toby Dodge’un yeni kitabı “Iraq: From War to New Authoritarianism” (Irak: Savaştan yeni Otoriterliğe” iyi bir kaynak. İlgilenenlerin okumasını tavsiye ederim.