Otuz yıldır Kazakistan’ı yöneten Cumhurbaşkanı Nursultan Nazarbayev 19 Mart’ta görevinden istifa ettiğini açıkladı. Bu kararı sürpriz olarak karşılayanlar oldu. Dünya basınında flaş haber olarak verildi. Ama, Kazakistan’ı yakından izleyenler bu gelişmeyi bekliyordu. Orta Asya’da ilk kez iktidarda olan bir lider istifa ediyor. Türkmenistan Cumhurbaşkanı Saparmurad Niyazov ve Özbekistan Cumhurbaşkanı İslam Kerimov iktidarda öldüler. Kırgızistan’ın ilk Cumhurbaşkanı Askar Akayev 2005’te halk ayaklanması ile iktidardan uzaklaştırılmıştı. Tacikistan’ı 1994’ten beri İmamali Rahman yönetiyor. Nazarbayev’in istifası bölgede bir ilk. Bu nedenle konuyu kısaca irdelemekte yarar var.
Önce şuna bakalım. Nursultan Nazarbayev istifa ettiğini açıklamakla elindeki gücü yitirdi mi? Veya bu güçten vazgeçti mi? Hayır. “Millet Başı” ünvanını koruyor. İktidardaki Nur Otan (Vatan Nuru) Partisi’nin başkanı olmaya, Anayasa Konseyi üyesi olmaya devam edecek. Ölünceye dek Kazakistan’ın dış ve güvenlik politikalarını belirleyen Güvenlik Konseyi Başkanı olacak. Kısacası Nazarbayev ülkeyi yönetmeye, özellikle komşu Rusya ve Çin ile ilişkileri belirlemeye devam edecek. Kısacası bir yere gitmiyor. İstifa konuşmasında halka “Sizinle birlikte olmaya devam edeceğim” dedi. İstifasının amacı geçiş sürecini kendisinin yönetmesi ve istediği kişiyi Cumhurbaşkanı yapmasıdır. Sonuçta kendisi 78 yaşında. İktidar değişiminin kendi tercihleri doğrultusunda olmasını istiyor. Durum böyle olsa da Orta Asya’da yeni bir deneyimle karşı karşıyayız. .
Nazarbayev’in istifası ile geçici Cumhurbaşkanlığına 65 yaşındaki Kasım Tokayev getirildi. Cumhurbaşkanlığı için seçimler en geç Aralık 2020’de yapılacak. Tabii bu seçimler erkene alınabilir. Tokayev seçimlere kadar lider olacak. Yani Nazarbayev’in esas selefi seçimlerde belirlenecek. Tokayev, Nazarbayev’in çok yakın çalışma arkadaşı. Çeşitli üst düzey görevlerde bulundu. Son görevi Senato Başkanlığıydı. Kazakistan için son derece önemli olan iki komşu ülke Rusya ve Çin ile iyi ilişkileri var. Bu nedenle geçici Cumhurbaşkanı oldu. Tokayev, yeni görevine başlar başlamaz başkent Astana’nın ismini Nursultan olarak değiştirme kararı aldı. Böylece sadakatini sergilemiş oldu. Kişiye tapınmanın devam ettiğini hatırlattı.
Tokayev’den boşalan Senato Başkanlığına ise Nazarbayev’in kızı Dariga Nazarbayeva getirildi. Bunun üzerine “Acaba seçimlerde iktidar partisinin adayı Nazarbayev’in kızı mı olacak?” tartışmaları başladı. Bu spekülasyonlar daha önce de vardı. Şimdi güçlendi. Kazakistan gibi ülkelerde yöneticiler kendi ailelerinden insanları önemli görevlere getirir. Nepotizm güçlüdür. Azerbaycan’da Cumhurbaşkanı İlham Aliyev eşini Cumhurbaşkanı Yardımcısı yaptı. Kazakistan’da da Nazarbayev’in kızı niçin Cumhurbaşkanı olmasın? Tabii Nazarbayev’in yakını başka isimlerden de söz ediliyor. İsimler üzerinde spekülasyon yapmaya gerek yok. Sonuçta kararı şimdi istifa eden Nursultan Nazarbayev verecek. Esas seçimi halk değil o yapacak. Orta Asya’da gerçek, demokratik seçimler henüz hayal.
Kazakistan dünyanın dokuzuncu en büyük ülkesi. Ama nüfusu sadece 18 milyon civarında. Bu nüfusun aşağı yukarı yüzde 63’ü Kazak, yüzde 23’ü Rus. Rus nüfusun büyük olması Kazakistan’ı Rusya ile ilişkilerinde dikkatli olmaya zorluyor. Kazakistan petrol ve doğal gaz zengini bir ülke. Bu doğal zenginlikten elde edilen gelirle ülkede önemli yatırımlar yapıldı. Önemli kalkınma sağlandı. Bu kalkınmanın sonuçlarından büyük oranda geniş kesimler değil yönetici elitler yararlandı. Tüm bu süreçleri Nazarbayev yönetti. Diğer Orta Asya ülkeleri gibi Kazakistan otoriter bir rejime sahip. İnsan hakları ve özgürlükler açısından durum iç açıcı değil. Yolsuzluk yaygın. Yolsuzluk Endeksi’nde 124. sırada. Doğal kaynaklardan elde edilen gelirle sağlanan ekonomik büyüme son yıllarda hızını kaybetti. Petrol fiyatlarının düşmesi, Rusya ekonomisinin yaşadığı sorunlar Kazakistan ekonomisini olumsuz yönde etkiledi. Ekonomik durumun kötüleşmesi rejime karşı muhalefeti güçlendiriyor. Nazaebayev işte böylesi bir ortamda kendisi hayattayken selefini seçmek ve mirasının kalıcılaşmasını hedefliyor.
Nazarbayev istifa etti ama Kazakistan’ın en güçlü kişisi olmaya, ülkenin gidişatını belirlemeye devam edecek. Yerine seçeceği kişi onun ismini anarak ülkeyi yönetecek. Kişiye tapınma kolay kolay ortadan kalkmaz. Arap halkları gibi Orta Asya halkları da daha uzun süre otoriter, tek adam rejimleri altında yaşayacak, demokrasiye ulaşamayacak.