Birleşmiş Milletler Kalkınma Programı (UNDP) tarafından hazırlanan 2018 İnsani Gelişme Endeksi 14 Eylül’de açıklandı. Toplam 189 ülkeyi kapsayan endeks UNDP tarafından hazırlanan yıllık insani gelişmişlik raporunun bir parçası. Günümüz dünyasında ülkeler, bölgeler bir birleri ile bağlantılı ve karşılıklı etkileşim içinde. İnsani Gelişme Endeksi’nde ülkeler çok yüksek insani gelişme, yüksek insani gelişme, orta düzey insani gelişme ve düşük insani gelişme diye dört gruba ayrılıyorlar. Sözkonusu endeks, birçok insani gelişmişlik göstergesi temel alınarak hesaplanıyor. Endeksin hesaplanmasında beklenen yaşam süresi, eğitim seviyesi, kişi başına düşen gelir gibi göstergeler göz önünde bulunduruluyor. Sadece kişi başına düşen gelirin değil eğitim ve sağlıkta sağlanan başarıların da insani gelişme göstergesi sayılması UNDP raporlarının önemli bir katkısıdır.
Her yıl farklı konularda hazırlanan bu tür raporlarda İskandinav ülkelerinin ilk sıralarda yer aldığını biliyoruz. 2018 İnsani Gelişme Endeksi’nde de bir İskandinav ülkesi önde. Deutsche Welle Türkçe’nin konuya ilişkin haberine göre insanların en iyi yaşam koşullarına sahip olduğu ülke Norveç. İkinci sırada İsviçre yer alıyor. Daha sonra sıra ile Avustralya, İrlanda ve Almanya geliyor. Çok yüksek insani gelişmişlik grubunda toplam 59 ülke yer alıyor. Burundi, Çad, Güney Sudan, Orta Afrika Cumhuriyeti ve Nijer insani gelişme açısından en alt sırada yer alıyorlar. Düşük insani gelişme grubunda toplam 37 ülke var. Savaşın yer aldığı Suriye, Libya ve Yemen’de insani gelişmede büyük düşüş görülüyor. Türkiye 64. sırada yer alıyor. Raporda belirtildiği gibi Türkiye, Botswana ve Dominik Cumhuriyeti son endekste 8 sıra yükseldi. Bu olumlu bir gelişme.
Bölgeler ve ülkeler arasında ciddi farklılıklar olsa da raporu hazırlayanlar son verilerin insani gelişmede artışa işaret ettiğini belirtiyorlar. Endeks 1990’dan beri hazırlanıyor. 1990’da global İnsani Gelişme Endeksi değeri 0.598’ken 2017’de 0.728 oldu. Bir çok ülkede insanlar 1990’a göre daha uzun yaşıyorlar, daha iyi eğitim alıyorlar, daha fazla fırsatlara sahipler. 1990’da dünya nüfusu 5 milyardı. Şimdi 7.5 milyar civarında. 1990’da dünya nüfusunun yüzde 60’ı düşük insani gelişme grubunda yer alıyordu. Şimdi bu oran yüzde 12’ye düştü. Çok yüksek ve yüksek insani gelişme gruplarında yer alan insanların oranı yüzde 24’ten yüzde 51’e yükseldi. Bu eğilimler olumlu. Ancak dünyanın belirli bölgelerinde yoksulluk, geri kalmışlık hala devam ediyor. Sosyal eşitsizlik artıyor. Dünyanın farklı bölgelerinde insani gelişmeyi aşağıya çeken çatışmalar, anlaşmazlıklar, şiddet olayları var. Suriye, Libya ve Yemen’deki trajik durum bunun örneği. Raporda sosyal eşitsizliğin, kadın-erkek eşitsizliğinin insani gelişmeyi azalttığı vurgulanıyor. Eşitsizlik global İnsani Kalkınma Endeksi’ni beşte bir oranında azaltıyor. İnsan gelişmesinin önünde duran en büyük engellerden biri kadın-erkek eşitsizliği. Rapora göre kadınların ortalama insani gelişmesi erkeklerden yüzde 6 oranında daha az. Az gelişmiş ülkelerde bu uçurum daha büyük.
İnsani Gelişme Endeksi 2018’de sosyal eşitsizlikle birlikte çevre sorunlarının, iklim değişikliğinin olumsuz etkileri hatırlatılıyor. İklim değişikliği, bio-çeşitlilikte azalma, kullanılabilir arazi ve su kaynaklarının azalması, ormanların yok edilmesi vs. gibi çevre sorunları gelecek kuşaklara bırakacağımız ciddi sorunlar. Raporda bugünkü insani gelişmenin gelecek kuşaklardan çaldığımız gelişme olduğu vurgulanıyor. Gelecek kuşakları düşünerek çevre sorunlarına, iklim değişikliğine çareler üretmemiz gerekiyor. Nasıl üretim ve tüketim yaptığımızı gözden geçirmemiz, çevreyi, doğayı koruyucu bir yaşam tarzına yönelmemiz gerekiyor. Bu konuda fazla zamanımız yok.
İnsanlar olarak temel amacımız refah içinde, özgür olarak daha iyi bir hayat yaşamaktır. Siyasetin, ekonominin, tüm politikaların temelinde bu yatar veya yatmalıdır. İnsanlar için daha mutlu, daha müreffeh, daha özgür bir hayat yaratmayı hedeflemeyen politikaları ne yapalım? İnsanlığın hayali hep ilerleme olmuştur. Son İnsani Gelişme Endeksi’nin de ortaya koyduğu gibi ilerlemede başarılarımız var. Ne var ki artan sosyal eşitsizlik, çevre sorunları, iklim değişikliği, yoksulluk, çatışma ve savaşlar gibi sorunlarımız da var. Özellikle bizden sonra gelecek kuşakları da göz önünde bulunduran politikalara ihtiyacımız var. İnsani gelişimi sağlamada doğru veriler çok önemlidir. UNDP raporuyla bize bu verileri sunuyor. Okuyup incelememiz ve gerekli sonuçları çıkarmamız lazım. İlgilenenler raporu UNDP sitesinde bulup indirebilirler.