İsmail Kemal
Uluslarararası Şeffaflık Örgütü’nün (Transparency International) 2017 yılına ilişkin Yolsuzluk Algısı Endeksi açıklandı. Dünya Bankası, Afrika Kalkınma Bankası, Dünya Ekonomik Forumu dâhil 12 uluslararası kurumdan elde edilen veriler analiz edilerek hazırlanan ve 180 ülkeyi kapsayan endekste ülkelere sıfırla yüz arasında puan veriliyor. Sıfır puan her yönüyle yolsuzluk içinde bir rejim, yüz puan ise yolsuzluktan tamamen arınmış, şeffaf bir rejim anlamına geliyor. 2017 endeksi dünyada yolsuzlukla mücadele açısından durumun iyi olmadığını gösteriyor. Ülkelerin çoğunluğu yolsuzlukla mücadelede ilerleme sağlayamıyor. 2017 endeksinde 180 ülkenin üçte ikisi 50 puanın altında bulunuyor. Yolsuzlukla mücadele açısından ilerleme sağlayan ülkelerin sayısı çok az.
Endeks, ülkelerdeki yolsuzluk düzeyi ile demokrasi, insan hakları, hukuk devleti, basın özgürlüğü arasında bağ olduğunu hatırlatıyor. Yolsuzluğun güçlü olduğu ülkelerde basın özgürlüğü çiğneniyor, gazeteciler hapse atılıyor, öldürülüyor. Sivil toplum örgütleri baskı altına alınıyor. Dolayısıyla yolsuzluk konusu hem ülkelerin ekonomik kalkınması, hem de özgürlükler konusuyla yakından bağlantılıdır. Uluslarararası Şeffaflık Örgütü Başkanı Delia Ferreira Rubio, “Yolsuzluğun artması; temel haklara, adalete erişime ve hukukun üstünlüğüne saygının daha az olduğuna işarettir”, “Bu endeks şeffaflıkla demokrasi arasında ilişkiyi yansıtıyor” diyor.
Yolsuzluk ülkelerin kalkınması önündeki en büyük engellerden biridir. Kanser gibidir. Toplumsal bünyeye büyük zarar verir. Ayrıca küreselleşen dünyada yolsuzluk da küreselleşiyor. Uluslararası Şeffaflık Örgütü’nün Türkiye kolu Uluslararası Şeffaflık Derneği Başkanı Oya Özarslan DW’ye yaptığı açıklamada “Geçen 25 yıl içinde yolsuzluğun da değiştiğini görüyoruz. Yolsuzluğun globalleşmeden etkilendiğini görüyoruz, belki de en önemli şey budur. Daha önce yolsuzluk yerel ölçekte ve ulusal sınırlar içinde kalırken, şimdi neredeyse sınır kalmamış durumda. Genellikle yolsuzlukla o ülkenin halklarından çalınan para, uluslararası finans sistemi ve onun getirdiği bir takım araçlar vasıtasıyla başka yerlere götürülüyor ve bu paranın aklanabildiğini, saklanabildiğini görüyoruz” diyor. Dolayısıyla yolsuzluk daha karmaşık hale geldi ve yolsuzlukla mücadele daha da zorlaştı. Panama belgeleri, Paradise belgeleri bunun somut örnekleri.
2017 endeksinde ülkelerin durumuna bir göz atalım. Yeni Zelanda 89 puanla birinci sırada yer alıyor. Yolsuzluğun en az olduğu ülke bu ülke. Danimarka 88 puanla Yeni Zelanda’yı izliyor. Üçüncü sırada 85 puanla Finlandiya var. Diğer konularda olduğu gibi bu konuda da İskandinav ülkeleri dünyanın en iyileri arasında. En altta kimler var? Somali sadece 9 puanla listenin en altında yer alıyor. Yani dünyada yolsuzluğun en yüksek olduğu ülke. 179. sırada 12 puanla Güney Sudan, 178. sırada 14 puanla Suriye var. Yolsuzluk açısından 2017’de dünyanın en iyileri ve en kötüleri bu ülkeler.
Peki, endekste Türkiye nerede bulunuyor? Türkiye 40 puanla 81. sırada yer alıyor. 2016 endeksinde 41 puanla 75. sırada bulunuyordu. Daha önceki yıllarla da karşılaştırıldığında ciddi bir gerileme sözkonusu. Oya Özarslan “Türkiye son dört yılda büyük bir irtifa kaybetti. Bu endekse göre Türkiye 22 ülke geriledi, yani 22 ülke bize göre daha rekabetçi bir konuma geçti” diyor. Peki Türkiye’nin sorunları nerede? Özarslan buna açıklık getiriyor: “Uluslararası Şeffaflık Örgütü Türkiye olarak konuya ilişkin bazı anketler yaptık. Ve burada şunu gördük. Özellikle belediyeler, ihaleler, inşaat ve imar gibi alanlar, yani daha çok ruhsat ve izin gerektiren alanlarda problemler var.” Tabii konunun siyasi yönü de var. Yine Özarslan’a kulak verelim: “Siyasetten başlarsak; kangren olmuş şeyler var, dokunulmazlıklar mesela. Yolsuzluk söz konusu olduğunda dokunulmazlık kaldırılıp, yargılayabiliyor muyuz, böyle bir sorunumuz var. Sonra mal varlıkları, seçim finansmanı, bunların açık olmasına ilişkin doğru düzgün bir yasamız yok. Medya alanına baktığımızda, medya dışında iş yapan şirketlerin bir medya kuruluşuna sahip olup bunu bir güç kaynağı gibi kullanması sorunumuz var. İhale sisteminden az önce söz ettim, ihalelerin yüzde 50’den fazlası açık olmayan bir şekilde yapılıyor.” Bunlar önemli tespitler. Acaba Türkiye’yi yönetenler bu konularda ne yapmayı düşünüyorlar? Maalesef malum nedenlerle Türkiye bu konuları gerektiği gibi tartışamıyor. Bu konuda muhalefetin de ciddi eksiklikleri var.
Yolsuzlukla mücadele edemeyen, şeffaf olamayan ülkeler ileri gidemezler, demokrasilerini geliştiremezler, halka refah sunamazlar. 2017 Yolsuzluk Algısı Endeksi bu konuda güçlü bir uyarı.