İsmail Kemal
Demokrasi konusunda iyimserliğin hakim olduğu günler geride kaldı. Demokrasi zor bir dönemden geçiyor. Var olan siyasal sistemler içinde insanların özgürce ve rahat bir yaşam yaşamaları için demokrasi en iyi sistemdir. Şu anda daha iyisi yok. Buna rağmen bir süreden beri demokrasi ciddi meydan okumalarla karşı karşıya. Bu durum demokrasiden, özgülüklerden, hukuk devletinden yana olan insanları kaygılandırıyor. “Nereye gidiyoruz?” sorusu cevap bekliyor. Totaliter, otoriter rejimlerin, popülist hareketlerin güçlendiği bir dönemdeyiz. Demokrasi bu “karşı dalgayı” göğüsleyebilecek mi? Güçlenme ve dünyaya yayılmaya dönemine geri dönebilecek mi? Yoksa demokrasi karşıtı güçlerin yükselişi devam edecek mi?
The Economist Intelligence Unit, dün 2017 Demokrasi Endeksi’ni açıkladı. 2006 yılından beri her yıl yayınlanan bu endeks global düzeyde demokrasinin durumunu yansıtıyor. Rapor geçen yıl demokraside ciddi gerileme yaşandığını ortaya koyuyor. Demokrasi Endeksi 2017’de 165 ülke ve iki bölgede demokrasinin durumunu incelenmiş. Rapora göre 2010 mali krizinden bu yana en kötü sonuçlar geçen yıl alındı. 2016 ile karşılaştırıldığında dünyanın hiç bir bölgesi demokrasi açısından ilerleme kaydetmedi. Raporda basın ve ifade özgürlüğüne vurgu yapılıyor. Bu özgürlüklerde ciddi düşüş var. Hükümetler basın ve ifade özgürlüğü konusunda tehditlerini, baskılarını artırıyorlar. Basın ve ifade özgürlüğü konusunda devlet olmayan aktörlerden kaynaklanan meydan okumalar da var. Bu çerçevede bu yılki endekse “Basın Özgürlüğü Endeksi” de eklendi.
The Economist’in araştırmasında beş kritere bakılıyor. Bunlar sırayla serbest ve adil seçimler, hükümetin çalışmasında “checks and balances” olması, vatandaşların siyasete katılımı, siyasi kültür ve ifade özgürlüğü. Bu çerçevede ülkelere sıfırla on arasında puan veriliyor. Siyasi rejimler tam demokrasi, arızalı demokrasi, hibrid rejim, otoriter rejim diye dört gruba ayrılıyor. Tam demokrasi olmak için sekizin üstünde not almak lazım. Tam demokrasi grubuna giren sadece 19 ülke var. Buna göre dünya nüfusunun yüzde 5’i tam demokrasilerde yaşıyor. 57 ülke arızalı demokrasi, 39 ülke hibrid rejim, 52 ülke de otoriter rejim sınıfında yer alıyor. 2017 endeksinde 2016 ile karşılaştırıldığında 89 ülkenin demokrasi notunda düşüş oldu. 51 ülke ise yerinde saydı. İlerleme kaydetmedi. ABD geçen yıl “tam demokrasi” olmaktan “arızalı, kusurlu demokrasi” grubuna düşürülmüştü. Venezuela ise hibrid rejim sınıfından otoriter rejim sınıfına düştü.
Raporun temel bulguları arasında dünyanın gelişmiş demokrasilerinde siyasal, sosyal, kültürel bölünmelerin derinleştiği, yedi bölge arasında Asya’nın demokraside en büyük gerilemeyi yaşadığı yer alıyor. Gelişmiş demokrasilerde halkın seçimlere ve siyasete katılmasında düşüş var. Hükümetler zayıflıklar sergiliyor. Kurumlara güven azalıyor. Geleneksel partilerin çekiciliği azalıyor. Elitlerle seçmenler arasındaki uçurum derinleşiyor. Basın özgürlüğü, ifade özgürlüğü dahil sivil özgürlükler saldırı altında.
Demokrasi açısından en iyi durumda olan ülkeler İskandinav ülkeleri. İlk üç sırada İskandinav ülkeleri var. İspanya, Katalonya krizi nedeniyle düşüş kaydetmiş olsa da hala tam demokrasi sınıfında. Listenin en altında Kuzey Kore yer alıyor. Suriye, Çad, Orta Afrika Cumhuriyeti, Kongo Demokratik Cumhuriyeti, Türkmenistan, Tacikistan, Suudi Arabistan gibi ülkeler anti demokratiklik şampiyonları arasında. Ortadoğu ve Kuzey Afrika’da demokrasi kötü durumda. Doğu Avrupa’da da gerileme var.
Demokrasi açısından en iyi ülkelere baktığımızda Norveç 9.87 puanla birinci sırada yer alıyor. Norveç’i 9.58 puanla İzlanda ve 9.39 puanla İsveç izliyor. Tam demokrasi grubunda yer alan diğer ülkeler sırayla Yeni Zelanda, Danimarka, İrlanda, Kanada, Avustralya, Finlandiya, İsviçre, Hollanda, Lüksenburg, Almanya, Birleşik Krallık, Avusturya, Mauritius Adası, Malta, Uruguay, İspanya ve Güney Kore’dir. ABD 7.98 puanla 21. sırada. İtalya 7.98, Japonya 7.88 puan almış. Türkiye 4.88 puanla 100. sırada yer alıyor. Çok kötü bir durum. Rusya 3.17 puanla 135. sırada. İran 2.45 puanla 150. sırada.
Basın özgürlüğü endeksine baktığımızda 167 ülkeden sadece 30’u “tamamen özgür” grubunda yer alıyor. Yani dünya nüfusunun aşağı yukarı yüzde 11’i tamamen özgür basına sahip. 40 ülke “kısmen özgür, 97 ülke “özgür olmayan” veya “büyük oranda özgür olmayan” şeklinde sınıflandırılmış. Buna göre dünya nüfusunun yarısı basının özgür olmadığı koşullarda yaşıyor. Basın özgürlüğünde 9.15 puanla Kanada birinci sırada. Türkiye’nin puanı 4.88’e düşmüş. Halbuki 2006 yılı araştırmasında puanı 5.70’ti. Basın özgürlüğünde dünya ortalamasının 5.48 olması durumun ciddiyetini yansıtıyor.