Yıllarca Freedom House özgürlük sıralamasında Türkiye’nin yarı özgür ülkeler kategorisinden özgür ülkeler kategorisine geçmesini bekledik. Sonuçta Türkiye kategori değiştirdi ama yukarıya doğru değil aşağıya doğru. 2014 yılından beri devam eden gerileme küme düşme ile sonuçlandı. Freedom House’un “Freedom in the World 2018” (Dünyada Özgürlükler 2018) raporunda Türkiye özgür olmayan ülkeler kategorisine alındı. Özgürlüklerin gerilemesinde Türkiye dünyada birinci sırada. Bu beklenmedik, şaşırtıcı bir gelişme değil ama üzücü. Türkiye halkı bunu hak etmiyor. Dünyanın özgür ülkeleri arasında olmak yerine özgür olmayan ülkeler kategorisine inmek büyük bir olumsuzluk. “Acaba AK Parti iktidarı ülkeyi özgür ülkeler kategorisine yükseltmeyi başarır mı” sorusunun cevabı kötü oldu. Ülkeyi yönetenlerin bu konuda şapkayı öne koyup düşünmeleri gerek. Tabii böyle bir şey olmayacak. Türkiye (en azından yandaşlar) belki bu konuyu hiç tartışmayacak. Veya Amerikan oyunu diye kötülemeye çalışacak. Halbuki konu Türkiye’nin yumuşak gücü, dünyadaki yeri açısından da çok önemli. Ama iktidar artık böyle şeylerle uğraşmıyor. Bir zamanlar özgürlük şampiyonluğuna soyunmuştu. Şimdi bu mazide kaldı. Özgürlükler diye bir sorunları yok gibi. Önemli olan iktidarda kalmak, seçimleri kazanmak.
Elbette Freedom House raporu sadece Türkiye ile ilgili değil. Raporun başlığı “Demokrasi krizde.” Dünyadaki ülkelerin yüzde 45’i özgür ülkeler kategorisinde, yüzde 30’u yarı özgür, yüzde 25’i özgür olmayan ülkeler kategorisinde. Yani 88 ülke özgür, 58 ülke yarı özgür, 49 ülke özgür değil. Türkiye işte bu son gruba dahil edildi. Rapora göre 2017 yılı dünyada demokrasi açısından çok zor bir yıldı. Özgür ve adil seçimler, azınlık hakları, basın özgürlüğü, hukuk devleti saldırı altındaydı. 71 ülkede siyasi ve medeni haklar geriledi. Sadece 35 ülkede bu açıdan ilerleme sağlandı. Dünyada özgürlükler 12 yıldan beri geriliyor. Düşüş 2006’da başlamıştı ve günümüze kadar kesintisiz devam ediyor. 10 yıl önce Türkiye, Macaristan gibi umut vaad eden ülkeler şimdi otoriterliğe yuvarlanmış durumda. Dünyanın gelişmiş demokrasileri bile içte ve dışta ciddi meydan okumalarla karşı karşıya. Aşırı sağ, popülist hareketler yabancı düşmanlığını körükleyerek Fransa, Almanya, Hollanda, Avusturya gibi ülkelerde güçleniyor. Donald Trump yönetimindeki ABD’de özgürlükler ve hukuk açısından gerileme var. Demokratik normlar aşınıyor. Bu ülke demokrasi şampiyonluğundan vazgeçme yolunda. Çin, Rusya gibi demokrasi olmayan ülkelerin dünyadaki etkisi ise giderek artıyor.
Raporda özgür olmayan 49 ülke arasında en kötü durumda olanlar (kötülerin kötüsü) sıralanmış. Suriye birinci sırada. Onu sıra ile Güney Sudan, Eritre, Kuzey Kore, Türkmenistan, Ekvator Ginesi, Suudi Arabistan, Somali, Özbekistan, Sudan, Orta Afrika Cumhuriyeti ve Libya izliyor. Bu ülkelerin halkları diktatörlük, polis devleti, yolsuzluk rejimleri altında yaşıyor. Devletin gücü karşısında korumasızlar. Asya-Pasifik bölgesinde anti-demokratik güçler ilerliyor. Ortadoğu’da ve Kuzey Afrika’da otoriterlikle istikrarsızlık bir arada. Tunus’taki başarı öyküsü zorluklar yaşıyor. Tabii olumlu gelişmelerin olduğu ülkeler de var. Gambiya ve Uganda özgür olmayan ülkeler kategorisinden yarı özgür ülkeler kategorisine yükseldiler. Timor-Leste yarı özgür kategorisinden özgür ülke kategorisine geçti. Zimbabve ise Türkiye gibi yarı özgür ülkeler kategorisinden özgür olmayan ülkeler kategorisine düştü. Demokrasi ve özgürlüklerin gerilemede olduğu ülkeler arasında Kamboçya, Bolivya, Hong Kong, Macaristan, Fas, Sırbistan, Tunus, Tanzanya gibi ülkeler var. Raporda Myanmar’da (Burma) Arakanlı Müslümanlara uygulanan etnik temizliğe yer ayrılmış. 600 binden fazla insanın Bangladeş’e kaçmak zorunda kaldığı aktarılmış.
Peki dünyada özgürlükler açısından en iyi durumda olan ülkeler hangileri? Finlandiya, Norveç, İsveç birinci sırada. İskandinav ülkeleri bu açıdan da dünyanın en iyileri. Onları sırayla Kanada, Avustralya, Lüksemburg, Yeni Zelanda, Uruguay, Danimarka, Portekiz, San Marino izliyor. ABD geçen yıla göre altı sıra gerileyerek 51. sırada yer alıyor. Kıbrıslı Rumlar ve Kıbrıslı Türkler özgür ülkeler kategorisinde. Kıbrıs’ta yaşayan insanlar için gurur verici bir durum.
Freedom House raporu dünyada demokrasinin karşılatığı zorlukları, gerilemeleri yansıtması açısından önemli. Her yerde demokrasi ve özgürlükler mücadelesinin yükseltilmesi gerekiyor. Umarız gün gele Türkiye de özgür ülkeler grubuna yükselir. Maalesef şimdi bu konuda iyimser olmak zor.