Javid, “Açıkça söylüyor. Yurt dışında terörist örgütleri desteklediyseniz ülkeye dönüşünüzü engellemekte tereddüt etmem” dedi. Begüm IŞİD’e katılmak için Irak ve Suriye’ye giden binlerce kişiden yalnızca biri. ABD Başkanı Donald Trump bugünkü açıklamasında Avrupa hükümetlerinin Suriye’de yakalanan IŞİD militanı vatandaşlarını geri alıp yargılaması çağrısında bulundu. Peki Avrupa ülkelerinin geri dönmek isteyenlere karşı tutumu nasıl?

Kaç kişi var?

Radikalleşme Çalışmaları için Uluslararası Merkez ‘in (International Centre for the Study of Radicalisation, ICSR) hesaplamalarına göre Nisan 2013 ile Temmuz 2018 arasında IŞİD’e katılmak için Irak ve Suriye’ye giden 41 bin 490 yabancı bulunuyor.

Londra’daki King’s College Üniversitesi altında faaliyet gösteren bu kurumun geçen yıl yayımlanan araştırmasının verilerinin büyük bir kısmı resmi hükümet açıklamalarından, bir kısmı da akademik araştırmalar ve güvenilir medya kuruluşlarının haberlerinden derlendi. IŞİD’e katılanların dörtte üçü erkek, yüzde 13’ü kadın, yüzde 12’si ise çocuk. Bu çocukların yanı sıra IŞİD’in kontrolündeki topraklarda bulunan yabancı kadınlar tarafından doğurulan 730 çocuk da bulunduğu tahmin ediliyor.

Örgüte katılanların büyük bir kısmını oluşturan 18 bin 852 kişinin buraya diğer Orta Doğu ve Afrika ülkelerinden gittiği tahmin ediliyor. Rapora göre katılımcıların 5 bin 904’ü ise Batı Avrupa ülkelerinden. Fransa bu ülkelerin arasında 1.910 vatandaşıyla başı çekiyor. Bu sayı, ikinci sıradaki Almanya’nın vatandaşlarının (960) iki katı. Üçüncü sırada da 850 kişiyle İngiltere bulunuyor.

Ne kadarı döndü?

IŞİD’e katıldıktan sonra geri dönenlerin büyük bir kısmı iki dönemde döndü: Haziran 2014’te örgütün “halifelik” ilanından önce ve 2015 başında.

IŞİD kontrolündeki topraklara gidenlerin pek çoğunun da orada öldüğü, Irak ve Suriye’de tutuklandığı veya diğer ülkelere geçtiği tahmin ediliyor. Araştırmaya göre Batı Avrupa ülkelerine geri dönenlerin sayısı 1.765. Avrupa Parlamentosu’nun altı AB ülkesini incelediği analize göre örgüte İngiltere’den katılanların yarısından fazlası geri döndü. Bu, incelenen altı ülke içindeki en yüksek oran.

Dönenler neyle karşılaşıyor?

IŞİD’e katıldıktan sonra AB ülkelerine geri dönenlerin nasıl bir muameleye maruz kalacağı haklarında yürütülen soruşturma ve risk değerlendirmesine bağlı. Cezaevlerinde ve dışarda çeşitli rehabilitasyon programları yürütülüyor. Alınan diğer önlemler arasında seyahat özgürlüklerinin kısıtlanması ve pasaportlarının iptali de yer alabiliyor. Avrupa Parlamentosu raporuna göre ülkeler Avrupa’ya dönen çocuklar için her vakayı ayrı ayrı inceliyor. Bu altı ülkenin uygulamaları şöyle:

İngiltere

İngiltere’ye dönenlerin büyük bir kısmı kolluk kuvvetleri tarafından sorgulandı. Neler yaşadıkları, ne kadar risk teşkil ettikleri ve eski hayatlarına güvenli bir şekilde dönüp dönemeyecekleri değerlendirildi. Suç işlemeyen veya soruşturulmasına gerek duyulmayan suçlar işlediği tespit edilenler radikalizmden arınma programlarına yerleştirilebiliyor. Bu programlarda, katılımcıları yakından takip eden danışmanları oluyor. Ayrıca psikolog desteği de sağlanıyor. İçişleri Bakanlığı’nın BBC’ye verdiği bilgilere göre geri dönenlerin yaklaşık 400’ü çatışmaların erken dönemlerinde döndü ve haklarında soruşturma başlatıldı.

Bunların önemli bir kısmının ulusal güvenliğe bir tehlike arz etmediği sonucuna ulaşıldı. Times gazetesine konuşan İçişleri Bakanı Sajid Javid, ulusal güvenliğe tehdit oluşturanların geri dönmesinin engellenmesi, İngiliz vatandaşlığının iptal edilmesi veya sınır dışı edilmeleri gibi uygulamaların da bulunduğunu belirtti.

Fransa

Diğer AB ülkelerinin aksine Fransa, adil yargılanma koşulları sağlandığı takdirde vatandaşlarının Irak ve Suriye’de yargılanmasına izin veriyor. ABD’nin Suriye’den çekileceğini açıklamasının ardından Fransa Suriye ve Irak’tan daha fazla vatandaşının dönme ihtimaline hazırlık yapıyor.

Almanya

Almanya’ya dönen erkekler neredeyse her vakada soruşturuluyor. Savcılar eskiden, dönen kadınlara soruşturma açmak için daha fazla kanıda ihtiyaç duyulduğuna karar veriyordu. Fakat bu Aralık 2017’de değişti, yurt dışında IŞİD’e katıldığından şüphelenilen kadın ve erkeklerin aynı uygulamaya tabi tutulacağı açıklandı. Almanya’ya dönenlerin hapse girme ihtimalinin diğer ülkelere göre daha az olduğu tahmin ediliyor.

Belçika

Belçika’ya dönen ve militan olduğundan şüphelenilenler gözaltına alınarak hakim karşısına çıkarılıyor. İnsanları radikalleştirdiği ve örgüte kazandırdığı tahmin edilen kişilerle özel birimler ilgileniyor.

Danimarka

Lahey’deki International Center for Counter Terrorism’e göre Danimarka’ya geri dönenlere danışman atanıyor, eğitim, iş, barınma, psikolojik ve tıbbi destek gibi konularda destek sağlanıyor.