Sovyetler Birliği’nin dağılmasının ardından Hazar ülkeleri 20 yıldan fazla süren pazarlıklar sonrasında Hazar Denizi’nin yerüstü ve yeraltı kaynaklarını nasıl paylaşacaklarına dair ortak anlaşmaya vardı. Rusya, İran, Azerbaycan, Türkmenistan ve Kazakistan liderleri dün Kazakistan’ın Aktau kentinde düzenlenen törende sözleşmeye imza koydu.
Petrol ve doğalgaz zengini Hazar Denizi’ne kıyısı bulunan beş ülke Rusya, Kazakistan, Azerbaycan, Türkmenistan ve İran, 20 yıldan fazla süren müzakerelerin ardından anlaştı. Dün Kazakistan’ın Aktau kentinde bir araya gelen Rusya Devlet Başkanı Vladimir Putin, Kazakistan Devlet Başkanı Nursultan Nazarbayev, Azerbaycan Cumhurbaşkanı İlham Aliyev, Türkmenistan Devlet Başkanı Gurbangül Berdimuhammedov ve İran Cumhurbaşkanı Hasan Ruhani, Hazar Denizi Hukuki Statüsü Konvansiyonu’nu imzaladı.
ÖZEL STATÜ
Pazarlıklar ‘Hazar’ın göl mü, yoksa deniz mi’ olduğu tartışması nedeniyle uzun sürdü. Çünkü deniz sayılsa ülkeler kıyı uzunluklarına göre pay alacaktı. Göl olarak tanınsa beşe bölünecekti. Sonunda özel statüyle ara formül bulundu. Hazar’ın yatağı göl hukukuna göre paylaşılırken, sularına deniz hukukuna yakın bir formül öngörüldü. Buna göre Hazar’ın dibi kıyısı bulunan 5 ülke arasında orta çizgi kuralıyla sektörlere bölündü. Her ülke sahibi olduğu sektörde yeraltı zenginliklerinin sahibi olacak. Hazar sularına gelince, her ülkenin 15 millik karasuları bölgesi olacak. Ayrıca 5 ülkenin 15 mile ek olarak balık avı için 10 millik ekonomik çıkar bölgesi bulunacak.
BORU HATLARI
İmzalanan anlaşmayla Hazar’ın enerji kaynaklarının paylaşımında uzlaşmaya varıldı. Ayrıca Hazar’ın dibinden enerji boru hatlarının geçirilmesinde de ilerleme sağlandı. Türkmenistan ile Azerbaycan yıllardan beri “Trans-Hazar” doğalgaz boru hattı üzerinde görüşmeler yapıyordu. Ancak Hazar’ın hukuki statüsünün belirlenmemiş olması hayata geçirilmesine imkan vermiyordu. Türkmenistan; Azerbaycan üzerinden ve ardından Gürcistan ile Türkiye bağlantılı Avrupa’ya gaz ulaştırma fikrinden vazgeçmiş değil.
PETROL, DOĞALGAZ VE HAVYAR ZENGİNİ
– Beş ülkenin göl ya da deniz yerine ‘iç su havzası’ diye nitelediği Hazar, petrol, doğalgaz ve havyar zengini bir bölge. ABD Enerji Enformasyon Dairesi’nin 2012 yılındaki tahminine göre bölgede 48 milyar varil petrol ve 8.3 trilyon m3’lük doğalgaz yatağı bulunuyor.
– Hazar’ın en büyük petrol sahası Kazakistan sahillerindeki Kaşagan. 13 milyon varil rezerviyle dünyanın en büyüklerinden biri. Ancak anlaşmazlıklar yüzünden petrol çıkarılması ve pazarlanmasında zorluklar yaşanıyordu.
– Ayrıca Hazar, dünyanın en pahalı yiyecekleri arasındaki havyarın da önemli bir kaynağı. Burada yaşayan mersin balıklarından çıkarılan havyar önemli bir gelir kaynağı.
DİĞER ÜLKELER ASKERİ ÜS KURAMAYACAK
Hazar anlaşmasının askeri içeriği de bulunuyor. Anlaşmaya göre Hazar’da kıyıdaş ülkeler dışında kimse askeri varlık gösteremeyecek, askeri üs açamayacak. Hazar güvenliği sadece beş ülke tarafından sağlanacak. Anlaşma çerçevesinde Hazar’dan en az pay alan İran’ın Cumhurbaşkanı Hasan Ruhani, sözleşmeyi ‘önemli bir belge’ diye nitelendirerek tüm meselelere yanıt vermediğini, bunların ikili müzakerelerle çözülebileceğini söyledi. Ruhani, Hazar’da beş ülke dışında askeri faaliyet yürütülemeyecek olmasını memnuniyetle karşılayarak, “Hazar Denizi, sadece Hazar ülkelerine aittir” dedi.
Rusya Devlet Başkanı Putin, anlaşmanın ‘çığır açıcı önemde’ olduğunu belirterek Hazar ülkeleri arasında daha fazla askeri işbirliği olması gerektiğini belirtti.