Ortadoğu ülkelerinin en önemli özelliklerinden biri gençlerin nüfus içindeki oranının yüksek olmasıdır. Bu yazıda Türkiye, İran ve İsrail dışındaki Ortadoğu ve Kuzey Afrika ülkeleri, yani Arap ülkeleri ele alınıyor. Arap ülkelerinin toplam nüfusu 400 milyon civarında. Bu nüfusun yarısı gençtir. 2010 yılında Arap nüfusun yüzde 34.8’i 0-14 yaş grubundaydı. 2020 yılında bu yaş grubunun oranı yüzde 31.9’a yükselecek. 15-24 yaş grubundaki gençlerin toplam nüfusa oranı 2010’da yüzde 19.5’ti, 2020’de yüzde 18.2 olacak. 24-64 yaş grubunda olanların oranı 2010’da yüzde 41.8’di, 2020’de yüzde 45 olacak. 65 yaşın üzerindekilerin oranı ise 2010’da yüzde 4’tü, 2020’de yüzde 4.9 olacak. Bu rakamlar Arap ülkelerinde gençlerin oranının ne kadar yüksek olduğunu gösteriyor. Çalışabilir yaştaki nüfusun büyük kısmının genç olması, bu gençlerin eğitimli olması ve istihdam edilmesi şartı ile ülkelere avantaj sağlar. Gençlerin istihdam edilememeleri ise “demografik bomba” olarak nitelendirilir.
Arap ülkelerinde gençler arasında işsizlik çok yüksektir ve bu durum bölgenin “Aşil topuğunu” oluşturur. Uluslararası Çalışma Örgütü (ILO) 2015 verilerine göre global mali krizin patlak vermesinden bu yana Arap ülkelerinde gençler arasında işsizlik oranı yüzde 30 civarındadır. ILO, toplam 75 milyon Arap gencin işsiz olduğunu ortaya koyuyor. Dünyada gençler arasında işsizliğin en yüksek olduğu bölge Arap ülkeleridir. Bu durum Arap ülkelerini “demografik bomba” ile karşı karşıya bırakıyor. Arap ülkelerinin 2025 yılına kadar 12 milyon gence istihdam olanağı yaratması gerekiyor. Cumhurbaşkanı Recep Tayyip Erdoğan’ın dile getirdiği “Müslüman aile doğum kontrolü yapmaz” anlayışının ne gibi sonuçlar doğurabileceğini anlamak için Arap dünyasına bakmakta yarar var. 2025’te Arap ülkelerinin nüfusu yarım milyar civarında olacak. Bu ülkeler ekonomilerinde ve istihdam olanaklarında ciddi ilerleme sağlayamazlarsa siyasal istikrarsızlık ve şiddetten kurtulmaları zor olacak. Demek ki marifet çok çocuk yapmak değil, çocuklara iyi eğitim, sağlık, istihdam olanakları sağlamaktır.
Arap ülkelerinde 2011 yılından bu yana yaşanmakta olan karmaşanın, kaosun çok sayıda ve karmaşık nedenleri vardır. BM tarafından hazırlanan “2013 Arap İnsani Kalkınma Raporu”na göre bölgenin demografik eğilimlerinin bu gelişmelere etkisi oluyor. Bu durumda Arap gençlerin ne düşündüğü önem kazanıyor. 2016 yılı ASDA’A Burson-Marsteller 8. Arap Gençlik Anketi bize bu açıdan önemli bilgiler veriyor. 16 Arap ülkesinde, 11 Ocak-22 Şubat 2016 tarihleri arasında,18-24 yaş grubundaki 3500 gençle yüz yüze yapılan anketin sonuçları dünyada epey ilgi topladı.
Anketin en önemli sonuçları 10 noktada özetlendi. Bunlara göz atalım. 1. Arap gençlerin ezici çoğunluğu IŞİD’i reddediyor ve bu örgütün başarılı olamayacağına inanıyor. IŞİD’in hedeflerinde başarılı olacağına inananların oranı sadece yüzde 15. Her 5 Arap gençten dördü IŞİD’in yükselişini kaygıyla karşılıyor. 2. Bazı gençlerin IŞİD’e katılmasının birinci nedeninin işsizlik ve fırsat yoksunluğu olduğuna inanıyorlar. Gençlerin bu nedenlerle IŞİD’e katıldığını düşünenlerin oranı yüzde yirmi dört. 3. Genç Arapların çoğu Sünni-Şii ilişkilerinin kötüleştiğini ve dinin Ortadoğu’da gereğinden fazla rol oynadığını düşünüyorlar. 4. Bölgede en büyük müttefiklerin Suudi Arabistan, Birleşik Arap Emirlikleri ve ABD olduğuna, İran’ın nüfuzunun yükselişte olduğuna inanıyorlar. 5. İran’ın nükleer programı ve Suriye anlaşmazlığı konusunda Arap gençler bölünmüş durumda. 6. Arap Baharı boyunca 5 yıldır siyasal özgürlükler için mücadele verdikten sonra şimdi Arap gençlerin çoğunluğu için istikrar demokrasiden daha öncelikli. 7. Arap gençler kendi kişisel özgürlüklerinin ve vatandaşların, özellikle kadınların insan haklarının geliştirilmesi için liderlerinin daha fazla çalışma yapmasını talep ediyorlar. 8. Birleşik Arap Emirlikleri ekonomik açıdan güvenli, yaşamak ve iş kurmak için en tercih edilen ülke olarak görülüyor. 9. Petrol fiyatlarındaki düşüş Arap gençler arasında kaygıyı artırıyor ancak sübvansiyonlu enerjinin hakları olduğunu düşünmeye devam ediyorlar. 10. Arap gençlerin çoğunluğu günlük haberleri televizyon ve gazetelerden çok internetten elde ediyor.
Anket, gençler arasında işsizliğin yüksek olmasının Arap dünyasının en büyük sorunlarından biri olduğunu gösteriyor. Yemende gençlerin yüzde 82’si, Libya’da yüzde 71’i, Filistin İdaresi’nde yüzde 56’sı, Tunus’ta yüzde 56’sı, Lübnan’da yüzde 47’si, Irak’ta yüzde 49’u ülkelerinde iş bulma fırsatının iyi olduğunu düşünmüyor. Ortadoğu’yu ve içinden geçmekte olduğu zor dönemi anlamak isteyenler komplo teorileri ile uğraşmak yerine bölgenin bu tür yapısal sorunlarına yoğunlaşırlarsa daha sağlıklı sonuçlar elde edebilirler.
