İki hafta önce olduğu gibi bu satırların yazıldığı Cumartesi günü İran’ın nükleer programı konusunda Cenevre’de pazarlıklar devam ediyor. Dünyanın gözleri yine Cenevre’ye çevrilmiş durumda. İran’la nükleer müzakereleri yürüten P5+1 (ABD, İngiltere, Fransa, Çin, Rusya ve Almanya) dışişleri bakanları yine Cenevre’de. Dünya nefesini tutmuş bu çetin pazarlığın sonucunu bekliyor. Ortadoğu’da savaş-barış meselesinin kaderi buna bağlı. İki hafta önce İran’la anlaşma son anda direkten dönmüştü. Fransa, Netanyahu’nun isteğini yerine getirerek oyunbozanlık yapmıştı. Burada ilginç bir ironi var. Hem Fransa, hem İsrail nükleer silahlara sahip. İran’a “sen nükleer silahlara sahip olamazsın” diyorlar. Cenevre’de işleri bozduktan sonra Fransa Cumhurbaşkanı Hollande İsrail’i ziyaret etmiş ve kahramanlar gibi karşılanmıştı. (Fransa dış politikası ayrı bir yazı konusu.) Şimdi Cenevre’de devam etmekte olan müzakerelerden nasıl bir sonuç çıkacağı önemli. Obama anlaşma istiyor. Netanyahu anlaşma istemiyor. Bakalım kim kazanacak.
P5+1 dışişleri bakanlarının, özellikle de John Kerry’nin Cenevre’ye varması, mutabakat yönünde ciddi beklentiler oluşturdu. Elbette imzalar atılıncaya kadar olumlu sonuç garantisi yok. Taraflar bir anlaşmaya varma kararlılığı sergiliyorlar. Diplomasi tam anlamıyla kritik noktada. Müzakereler Çarşamba günü daha alt düzeyde başlamıştı. Dışişleri bakanları Cenevre’ye varmadan önce bazı önemli konularda ilerleme sağlandığı biliniyor. Cuma gecesi Cenevre’de iyimser bir hava vardı. Bakanların Cenevre’ye gitme kararı, iyimserliği ve beklentileri artırdı. Geçen defaki gibi son anda bir aksilik olmazsa İran’la anlaşmaya varılabilir. Çin Dışişleri Bakanlığı sözcüsü, Cumartesi sabahı yaptığı açıklamada, müzakerelerin son noktaya geldiğini söyledi. İngiltere Dışişleri Bakanı William Hague ise daha ihtiyatlı açıklamalar yaptı. Müzakerelerin zor olmaya devam ettiğini, anlaşmaya çok yaklaşıldığı için değil, zorluklar var olduğu için Cenevre’de olduklarını söyledi. Bir çok alanda yakınlaşma olduğunu ama bazı konularda görüş ayrılıklarının devam ettiğini ifade etti. Belli ki, çok sıkı bir pazarlık yaşanıyor. Almanya Dışişleri Bakanı Guido Westerwelle ise gerçekçi bir başarı şansının varlığından söz etti.
Bildiğimiz gibi taraflar uzlaşıya varırsa bu bir ara anlaşma olacak. Nihai anlaşma için müzakereler devam edecek. Ancak, ara anlaşmaya varılması savaş olasılığını ortadan kaldırıp barış olasılığını güçlendirecek. İran, santralleri için uranyum zenginleştirmeye devam etmek istiyor. Nükleer programının elektrik üretmeyi amaçlıdığını söylüyor. Barışçıl amaçlarla uranyum zenginleştirme hakkı olduğunu ve bunun tanınması gerektiğini savunuyor. Anlaşmaya varılırsa Tahran nükleer programında ilerlemeyi durduracak ve sıkı denetim altında olacak. Bunun karşılığında yaptırımlar hafifletilecek. Bu gerçekleşirse Ortadoğu halkları ve dünya rahat bir nefes alacak. Savaş bulutları dağılacak. Belki İran ile İsrail arasındaki gerginlik de azalacak. Nihai anlaşmaya varmak daha kolay olacak.
Anlaşmaya varılamaması bölgede gerginliği tırmandıracak. İran nükleer programını hızlandıracak. ABD, İran’a yeni yaptırımlar uygulayacak. Kongre zaten yeni yaptırımlar konusunda hazır bekliyor. Böylesi bir durum Ortadoğu’da savaş olasılığını bayağı güçlendirecek. İran’la anlaşmaya sıcak bakmayan İsrail fırsat kolluyor, uzlaşmaya varılmasını engellemeye çalışıyor. Eli, kolu çok uzun. Anlaşmaya varılamaması durumunda ABD de İsrail’e katılırsa felaket kapıya gelmiş olacak. Müzakerelere katılanlar işlerin bu noktaya varmasını istemiyorlar. Bu nedenle bugün anlaşmaya varılması son derece önemli. Bakalım diplomasi beklenen sonucu verebilecek mi?
Gözümüz kulağımız Cenevre’de. İki hafta önce yaşanan başarısızlık tekrarlanacak mı yoksa bacadan beyaz duman çıkacak mı? Bekliyoruz. Siz bu satırları okurken herhalde cevap belli olmuş olacak. Umudumuz bu kez tarafların anlaşmaya varması. Hasan Ruhani’nin İran Cumhurbaşkanı seçilmesi sonrasında İran nükleer müzakereler konusunda önemli adımlar attı. On yıldır devam eden pazarlıklarda ciddi ilerlemeler sağlandı. Açılan bu fırsat penceresinin kaçırılmaması gerek. Bu noktada hem P5+1 ülkelerine, hem de İran’a büyük sorumluluk düşüyor.
