Birleşmiş Milletler (BM), İkinci Dünya Savaşı’ndan sonra, dünya barış ve güvenliğini korumak için kurulmuştu. Soğuk Savaş döneminde ABD-Sovyetler Birliği mücadelesi nedeniyle kilitlenen bu örgüt, 1991 sonrasında bir süre etkili olmuştu. Amerikan hegemonyasındaki “yeni dünyada” bölgesel yangınlara müdahale edilebiliyor, dünya düzeni genel hatlarıyla korunuyordu. Ancak bu dönem uzun sürmedi. Tek kutuplu dünyadan çok kutuplu dünyaya geçilirken BM yine etkisiz hale geldi. Güvenlik Konseyi’nde uzlaşma üretilemiyor. Suriye’de üç yıldır devam eden ve 200 bin civarında insanın hayatına mal olan sivil savaşın önlenememesi bunun en bariz kanıtıdır. Ukrayna krizi bir diğer örnek.
Her yıl eylül ayında BM üyesi devletlerin liderleri veya üst düzey yetkilileri New York’a giderek genel kurul çalışmalarına katılırlar. Uluslararası diplomasinin kalbi New York’ta atar. Bu yıl, 140 civarında devlet veya hükümet başkanı BM Genel Kurulu için New York’a gitti. Peki, içinde bulunduğumuz dönemde dünyanın durumu ne? Sanırım bu soruya en iyi cevabı BM Genel Sekreteri Ban Ki-moon verdi. Genel Sekreter, Genel Kurulu açış konuşmasında “Hiç görülmemiş düzeyde krizler yaşanan bir dönemdeyiz” dedi. Gerçekten de dünyada çok sayıda kriz yaşanıyor ve ne yazık ki BM bu krizlerin önlenmesi ve çözümlenmesinde etkili olamıyor. Elbette, BM’nin çeşitli organları çok faydalı çalışmalar yapıyorlar. Bunu kimse reddedemez. Ama, savaş ve barış gibi BM’nin kuruluş nedenini oluşturan konularda uluslararası örgüt yeterli olmaktan çok uzak.
Dünyadaki krizlerin listesi uzundur. Bir kaçını hatırlatmakta yarar var. Akla ilk gelen IŞİD terör örgütünün Irak ve Suriye’de gerçekleştirdikleri ve bu tehlikeye karşı uluslararası topluluğun askeri önlemlere başvurma kararıdır. IŞİD, Irak ve Suriye’de yaşanmakta olan krizlerin ve sorunların bir ürünü. Irak’ın ABD tarafından işgali ile başlayan ve Irak devletinin çökmesi, ülkenin mezhep ve etnik kimlik temelinde üçe bölünmesi, bu üç grubun kendi aralarında uzlaşı üretememelerinin sonucudur. Yani IŞİD var olan bir hastalığın yarattığı yeni bir hastalıktır. Sorunun diğer kaynağı Suriye’deki üç yıllık iç savaş. BM ve uluslararası topluluk bu iç savaşa çözüm üretemediği için şimdi bulunduğumuz noktadayız. IŞİD’e karşı oluşturulan geniş koalisyon ve başlatılan savaş gerekli ve önemlidir. Önceliklidir. Ancak, Irak ve Suriye’nin sorunlarına çözüm üretmeden kalıcı barış ve istikrar sağlanamaz.
Krizler sadece Ortadoğu ile sınırlı değil. Soğuk Savaş sonrasında Batı ile Rusya arasındaki en büyük kriz şimdi yaşanıyor. Ukrayna krizi Batı-Rusya ilişkilerinin çok gerginleşmesine neden oldu. Putin, Kırım’a el koydu ve dünya buna seyirci kaldı. Şimdi Ukrayna’nın doğu bölgelerini kontrol altına almak için elinden geleni yapıyor. Ukrayna krizi Avrupa topraklarında yaşanan bir krizdir. Tehlikeli olmaya devam ediyor. BM bu kriz konusunda bir şey yapamıyor.
Dünyanın çeşitli bölgelerinde küçüklü büyüklü, eski ve yeni çok sayıda anlaşmalık ve kriz devam ediyor. Güney Sudan, Orta Afrika Cumhuriyeti, Afganistan akla gelen birkaç örnek. İran’ın nükleer programından kaynaklanan anlaşmazlık ve tehlikeler devam ediyor. İsrail, Gazze’yi düm düz etti. BM hiçbir şey yapamadı. Dünyanın en eski anlaşmazlıklarından biri olan İsrail-Filistin anlaşmazlığı konusunda artık müzakere de yapılmıyor. Kıbrıs konusundaki müzakerelerin nereye varacağı ise belli değil.
Krizler ve tehlikeler sadece anlaşmazlıklar, silahlı çatışmalarla sınırlı değildir. Afrika’daki Ebola salgınını hatırlayalım. BM, Ebola tehlikesi karşısında görüş birliği sağlamayı başararak salgını “dünya barış ve güvenliği için tehlike” olarak niteledi. Liberya, Sierra Leone, Gine gibi ülkelerde salgını önlemek için yoğun çalışmalar yapılıyor. Salgın hastalıklar savaş kadar tehlikeli olgulardır. Böylesi tehlikelere karşı uluslararası işbirliği şarttır. BM, Ebola konusunda doğru yönde ilerliyor.
Dünyanın gündemindeki bir diğer tehdit küresel ısınmadır. BM Genel Kurulu çalışmaları çerçevesinde geçen Salı günü bu konuda bir zirve toplantısı yapıldı. Çok sayıda lider bu zirveye katıldı. Çin, Rusya ve Hindistan liderlerinin küresel ısınma zirvesine katılmadığı gözden kaçmadı. Halen dünyada atmosfere en fazla karbondioksit salan ülke Çin’dir. Çin, Hindistan ve Rusya gibi ülkeler katılmadan küresel ısınma ile mücadele etmek zor, hatta imkansızdır.
Dünya düzeninden çok dünya düzensizliğinden söz edebileceğimiz bir dönemden geçiyoruz. BM Genel Kurulu işte bu koşullarda çalışmalarına devam ediyor. Düzensizliği düzene dönüştürmek kolay olmayacak.
