Henry Kissinger, 91 yaşında. Harvard Üniversitesi’nde öğretim görevlisi, ABD Ulusal Güvenlik Danışmanı, Richard Nixon ve Gerald Ford yönetimlerinde Dışişleri Bakanı idi. Diğer bir çok ABD başkanına dış politika danışmanlığı yaptı. Dünyada çok iyi bilinen ve çok farklı tepkilere yol açan bir isim. Kimileri onu dünyadaki bir çok kötülüğün kaynağı olarak görür. Kimileri ise, dış politika konusunda gerçekçi yaklaşımların önde gelen ismi olarak saygı duyar. Herkesin kendi fikirsel duruşuna, ülkesinin ve ait olduğu grubun çıkarlarına göre Kissinger değerlendirmesi yapması gayet doğal. Sonuçta Kissinger ABD’nin (ve müttefiklerinin) çıkarlarını koruyan bir diplomattı. Kendi ülkesine hizmet ediyor.
Kissinger’in ilk önemli kitabı “A World Restored” (Yeniden Kurulan Dünya) 1957 yılında yayımlanmıştı. Her uluslararası ilişkiler öğrencisinin mutlaka okuması gereken kitaplardan biridir. 1994 yılında Kissinger’in ikinci klasik eseri “Diplomacy” (Diplomasi) yayımlandı. Bu kitap da mutlaka okunması gereken kitaplar arasında. 2001’de “Does America Need a Foreign Policy” (ABD’nin Dış Politikaya İhtiyacı Var mı?) başlıklı kitabı yayımlandı. İlk iki kitabı gibi büyük etki yaratmadı. Çin’in hızlı ekonomik büyümesi ve ABD’nin esas rakibi haline gelmesi üzerine Kissinger, Çin’le ilişkilerde kendi diplomasi deneyimlerini, Zhou Enlai ve Mao ile yaptığı pazarlıkları da aktardığı “On China” (Çin Üzerine) başlıklı kitabını 2011’de yayımladı. Büyük güçler arasındaki ilişkilere gerçekçi bakışı anlamak için çok önemli bir kitap. Anılarını aktardığı White House Years (Beyaz Saray Yılları – 1979), For the Record (Bunu Kaydedebilirsiniz – 1981), Years of Upheaval (Kaos Yılları – 1982),Years of Renewal (Yenilenme Yılları – 1999) gibi kitaplarını da hatırlamakta yarar var.
91 yaşındaki Kissinger şimdi “World Order: Reflections on the Character of Nations and the Course of History” (Dünya Düzeni) başlıklı yeni bir kitapla okuyucu karşısına çıkıyor. 432 sayfalık kitap 9 Eylül’de piyasaya çıkacak. Ben kitabın dijital Kindle versiyonunu aldım. 25 dolara kitap anında Amazon’dan tabletinize geliyor. Kissinger’in görüşlerini beğenelim veya beğenmeyelim, halen devam eden dünya düzensizliği ve bunun nasıl aşılabileceği konusunda görüşlerini okumamızda büyük yarar var. Batı’nın önde gelen gazete ve dergilerinde kitapla ilgili değerlendirmeler yayımlanıyor. Değerlendirmeler farklı. Bu da gayet doğal.
Kissinger’in kitabını Financial Times’da değerlendiren Lionel Barber, kitabın zamanlamasının önemine işaret ediyor. Ortadoğu yangın yerine döndü. Irak ve Suriye’de yaşananlar, IŞİD’in barbarlıkları, İsrail’in Gazze’de yaptıkları her gün dünya kamuoyunu meşgul ediyor. Ortadoğu’daki istikrarsızlık yakında sona ermeyecek. İran’ın nükleer programından kaynaklanan anlaşmazlığa henüz bir çözüm üretilemedi. Bu konuda anlaşmaya varılamazsa ne olacak? Rusya’nın Kırım’ı ilhak etmesi ve Ukrayna’nın doğusunda yürüttüğü örtülü operasyonlar, Batı-Rusya ilişkilerini gergin bir döneme soktu. Putin, Ukrayna’nın doğu bölgelerine bir şekilde el koymak istediğini gizlemiyor. ABD-Çin ilişkilerinin pürüzsüz olduğunu söylemek mümkün değil. Çin’in Pasifik bölgesi ve ötesinde izlediği bazı politikalar ciddi gerginliklere yol açıyor. Çin’in komşuları (Japonya, Vietnam, Filipinler, Güney Kore vs.) büyük kaygı içinde. Tüm bunlar, dünya düzeninden değil, dünya düzensizliğinden söz etmenin mümkün olduğunu gösteriyor. Soğuk Savaş’ın sona ermesi ile ABD tek süper güç olarak kalmıştı. Dünya düzenini kurup korumak ABD’nin göreviydi. Şimdi durum hızla değişiyor. Çok kutuplu bir dünya sistemi doğuyor. Tek kutupluluktan çok kutupluluğa geçiş nasıl olacak? Savaşlar gündeme gelecek mi? Şimdi yaşanmakta olan dünya düzensizliğinde ABD’nin izlediği politikaların payı nedir? George W. Bush’un izlediği askeri müdahalelerle tek başına Ortadoğu’ya ve dünyaya şekil verme politikaları ve Obama’nın izlediği “mümkün olduğunca müdahale etmeme, askerleri geri çekme” politikaları dünya düzensizliğine katkıda bulundu mu? Obama, Irak’a yeniden askeri müdahalede bulunmak zorunda kaldı. Belki Suriye’ye de müdahaleye zorlanacak. Askeri müdahalede bulunduğu Libya kaos içinde. Kissinger, ABD’yi “the ambivalent superpower” (kararsız süper güç) olarak niteliyor. Kararsızlığın düzensizliği artırdığını düşünüyor.
Galler’de toplanan NATO zirvesi Rusya ve Ortadoğu’dan kaynaklanan tehlikeleri tartıştı. Alınan kararların etkili olup olmayacağını göreceğiz. Belli ki, “dünya düzensizliği” ve beraberinde getirdiği riskler, tehlikeler kendiliğinden ortadan kalkmayacak. ABD ve Avrupa’nın ne yapacağı çok önemli. İstikrarlı bir dünya düzeni kurulmasında ABD önemli rol oynayabilecek mi? Henry Kissinger, yeni kitabında işte tüm bu konularla ilgili realizmi temel alan kendi düşünce ve önerilerini okuyuculara sunuyor. Uluslararası ilişkilerle ilgilenen herkesin bu kitabı okumasında yarar var diye düşünüyorum.
