Dünyanın dikkatleri Gazze, Irak, Ukrayna ve Suriye üzerinde yoğunlaşmış durumda. Kısa süre önce Azerbaycan ile Ermenistan arasında yaşanan ciddi gerginlik pek ön plana çıkmadı. Halbuki, savaş tehlikesi bu bölgede de gündeme gelmişti. Küçük çaplı çatışmalar sonucu askerlerin ölmesi gerginliğin epey artmasına neden oldu. Bunun üzerine Azerbaycan Cumhurbaşkanı İlham Aliyev, Twitter üzerinden arka arkaya sert mesajlar gönderdi. “Donmuş anlaşmazlık” (frozen conflict) olarak anılan Dağlık Karabağ anlaşmazlığı sıcak anlaşmazlığa dönüşecek miydi? Herkesin kafasında bu soru işareti vardı.
Azerbaycan ve Ermenistan arasındaki anlaşmazlık Türkiye ve Rusya’yı yakından ilgilendirdiği için anlaşmazlığın savaşa dönüşmesi tüm bölgeyi etkiler. Bilindiği gibi Ermenistan’ın stratejik müttefiki Rusya’dır. Moskova hem askeri, hem de diplomatik olarak Ermenistan’a tam destek veriyor. Aynı zamanda Azerbaycan’a da silah satıyor. Dağlık Karabağ anlaşmazlığının devamı Rusya’nın işine geliyor. “Böl ve yönet” taktiği ile hem Azerbaycan, hem de Ermenistan’ı kendine muhtaç durumda bırakarak Kafkaslar’da nüfuzunu koruyor. Azerbaycan’ın stratejik müttefiki ise Türkiye. Türkiye’nin askeri yönden Azerbaycan’a destek verdiği sır değil. Ancak, Azerbaycan İsrail ve Pakistan’la da yakın ilişkiler geliştiriyor.
Azerbaycan-Ermenistan gerginliğinin tırmanması üzerine Rusya Cumhurbaşkanı Vladimir Putin, iki ülkenin liderlerini Sochi’ye davet etti. 10 Ağustos’ta Sochi’de Putin, Aliyev, Sargsyan üçlü görüşmesi yapıldı. Bu çerçevede, krizi Rusya’nın yarattığı ve arabulucu rolü ile diplomatik kazanç elde etmeye çalıştığı spekülasyonları da yapıldı. Sochi görüşmesi, iki ordu arasındaki küçük çaplı çatışmaları durdurma açısından başarılı oldu. Üçlü görüşmeden sonra yapılan ortak açıklama çok geneldi. Aliyev ve Sargsyan, aralarındaki anlaşmazlığa barışçı çözüm bulmaktan yana olduklarını tekrarladılar. Ama bunun ötesinde somut bir şey ortaya koymadılar. Putin’in amacı gerginliğin savaşa dönüşmesini önlemekseydi bunu başardı. Anlaşmazlığa çözüm bulma konusunda ise hiç bir ilerleme sağlanmadı. Rusya’nın bölgeye barış gücü gönderebileceği yönündeki haberleri Ermenistan Cumhurbaşkanı Serzh Sargsyan yalanladı. Rusya’nın stratejik müttefiki bile Rus barış gücü fikrini desteklemedi.
Dağlık Karabağ anlaşmazlığı konusunda dış faktörlerin rolü genellikle abartılır. Kıbrıs sorununda olduğu gibi Ermenistan-Azerbaycan anlaşmazlığında da iplerin dış güçlerin elinde olduğu, isterlerse anlaşmazlığı hemen çözümleyebilecekleri, istemedikleri için çözüm olmadığı savunulur. Kafkasları ve Azerbaycan-Ermenistan anlaşmazlığını çok iyi bilen, bu konularda kitaplar yazmış olan Carnagie düşünce kuruluşunun Rusya, Avrasya Programı uzmanı Thomas de Waal, bu görüşe katılmıyor. Ben de katılmıyorum. De Waal, “Out of ideas in Sochi” başlıklı makalesinde, çözümsüzlüğün dış dinamiklerden değil, iç dinamiklerden kaynaklandığını vurguluyor. Ne Ermenistan, ne de Azerbaycan dış güçlerin kendilerine çözüm empoze etmesini kabul eder. Taraflar, kendi temel pozisyonlarında ısrar ediyorlar. Dış güçler istedi diye kendi pozisyonlarından taviz vermiyorlar. Dolayısıyla, dış güçler çözüm çabalarına yardımcı olabilir. Fakat, (tıpkı Kıbrıs’ta olduğu gibi) çözümü bulacak olan taraflardır. De Waal, iç dinamiklerin olumsuz yönde geliştiğine inanıyor. Azerbaycan, petrol-doğal gaz gelirlerini kullanarak ordusunu güçlendiriyor. Aliyev, askeri dengelerin kendi lehine değiştiğini görüyor. Ermenistan Cumhurbaşkanı Sargsyan, buna cevap olarak ellerinde 300 kilometre menzilli füzeler olduğunu hatırlatıyor.
Dağlık Karabağ anlaşmazlığına diplomatik çözüm bulma çabaları önümüzdeki dönemde de devam edecek. De Waal, Eylül’de, BM Genel Kurulu çalışmaları çerçevesinde, ABD’nin tarafları biraraya getirmeye çalışacağını, Fransa Cumhurbaşkanı Francois Hollande’ın İlham Aliyev ve Serzh Sargsyan’ı Paris’e davet edeceğini yazdı. Uluslararası topluluk anlaşmazlıklara müzakereler yolu ile çözüm bulunmasını destekliyor. Statükonun devamını isteyen Ermenistan’la statükonun değişmesini isteyen Azerbaycan arasında diplomatik çözüme ulaşmanın zorluklarını herkes biliyor. Ne var ki, çözümsüzlük uzadığı sürece savaş olasılığı ortadan kalkmayacak. Soruna müzakereler yoluyla bir çözüm bulunması herkesin yararına olur.
