Merkezi hükümetin tüm karşı çıkmasına rağmen bugün İspanya’nın Katalonya Özerk Bölgesi’nde bağımsızlık için referandum yapılacak. Referanduma katılacak seçmenler “Katalonya’nın cumhuriyet şeklinde bağımsız bir devlet olmasını istiyor musunuz?” sorusuna cevap verecekler. Katalonya’da Kasım 2014’te de benzeri bir referandum yapılmış ama katılım düşük olmuştu. Seçmenlerin yarısından azı sandığa gitmiş, gidenlerin yüzde 80’i bağımsızlıktan yana oy kullanmıştı. Bugünkü ikinci referandum bakalım ne gibi sonuçlar ortaya çıkaracak? Kısa süre önce Iraklı Kürtler de benzeri bir referandum yapmış ve konu epey tartışılmıştı. Her iki referandumda da var olan bir devletten ayrılarak kendi ulus devletini kurma talebi sözkonusu. Ancak Irak’taki koşullarla İspanya’daki koşullar arasında önemli farklar da var. Bugünkü Katalonya referandumuna kısaca bir göz atalım.
Önce Katalonya konusunda Al Jazeera sitesinin aktardığı bazı verilere bakalım. Katalonya İspanya’nın kuzeydoğusunda olan bir bölge. Nüfusu 7.5 milyon civarında. İspanya toplam nüfusunun yüzde 15’ini oluşturuyor. Ekonomik üretimin yüzde 20’sine sahip zengin bir bölge. Avrupa’nın en önemli turizm kentlerinden Barcelona Katalonya’nın başkenti. Katalonya’nın kendine özgü bir kültürü, tarihi, dili var. Dolayısıyla bağımsızlık talebinde ayrı kimlik argümanı önemli. Ekonomik yönden zengin ve kültürel olarak farklı bu bölgede nüfusun bir kısmı “Niçin bağımsız olmayalım?” sorusunu gündeme getiriyor. Bilindiği gibi milliyetçiliğin en üst hedefi kendi ulus devletine sahip olmaktır. Tabii devletler ayrılma talebine sıcak bakmazlar. Karşı çıkarlar. Ayrılmanın karşılıklı anlaşma ile, barışçı olarak gerçekleştiği durumlar azdır. Çekoslovakya hemen akla gelen örnek. Bu tür anlaşmazlıklar şiddet olaylarına yol açabilir. Birden fazla bölgenin ayrılmak istediği durumlarda merkezi hükümet bir bölgenin ayrılmasının diğer bölgeler için örnek oluşturmasından korkar ve tüm gücünü kullanarak bunu engellemeye çalışır. Katalonya bağımsız olursa Bask bölgesi de bağımsızlık isteyecek. İş çorap söküğü gibi gider. Bu nedenle İspanya hükümeti referandumu engellemek için her türlü hukuki ve siyasi yola başvuruyor. Referandumun anayasaya aykırı olduğunu söylüyor. İspanya anayasası ülkenin bölünmez olduğunu belirtiyor. Hükümetin aldığı önlemler referandumun yapılmasını zorlaştırabilir ama tamamen engellemesi zor. Önemli olan şiddet olaylarının yaşanmaması.
Katalonya’nın bağımsızlık talebinin temelinde İspanya devlet sistemi içinde haksızlığa uğramış olma, kendi ayrı kimliğini serbestçe yaşayamama düşüncesi yatmaktadır. Gerçekten de 1939-1975 Franko döneminde Katalan kültürü, dili baskı altına alınmıştı. Ne var ki İspanya’nın demokrasiye geçmesi sonrasında durum değişti. Bölgelere oldukça geniş özerklik verildi. 1979’da Katalonya parlamentosu oluşturuldu. Katalonya bu özerkliğin meyvelerini topladı ancak bazı kesimler bunun yeterli olmadığını, çözümün tam bağımsızlık olduğunu düşünüyorlar. Bu düşüncenin güçlenmesinde 2008 sonrasında yaşanan derin ekonomik krizin etkisi oldu. İspanya mali krizden payını alan AB ülkeleri arasındaydı. İşsizlik oranları çok yükseklere çıkmıştı. Şimdi İspanya’nın tüm ekonomik sorunları aştığı söylenemez ama iyiye doğru bir gidiş var. Katalonyalılar, kendi zengin bölgelerinin diğer bölgeleri ayakta tuttuğunu, bunun haksızlık olduğunu düşünüyorlar. Bir ülkeden ayrılmak isteyenlerin genelde daha fakir bölgeler olduğu düşünülür ama bazen daha zengin bölgeler, zenginliği paylaşmamak için ayrılmak isteyebilir. İtalya’nın zengin kuzeyinde de benzeri talepler var. Dolayısıyla Katalonya’nın bağımsızlık talebinde ekonomik faktörler önemli ancak kimlik sorunlarını küçümsememek gerek.
Bugünkü referandumda Katalan bölgesinde yaşayanlar oy kullanabilir. Bazı anket sonuçlarına göre bölgede yaşayanların çoğunluğu referandumun yapılmasını destekliyor. Katalonya dışında ise İspanya halkının yüzde 70’i referanduma karşı. Bölgede yaşayanların çoğunluğunun referandum yapılmasını desteklemesi bağımsızlık yönünde oy kullanacakları anlamına gelmez. Seçmenlerin yüzde kaçının bağımsızlığa “evet” diyeceğini sonuçlar açıklanınca öğreneceğiz. Referandum bitecek ama tartışmalar bitmeyecek. Ayrılma talebi devletlerin karşılaştığı en zor konulardan biridir. Dünyadaki devletlerin çoğu ayrılma talebi ile karşı karşıya kalabileceği için uluslararası sistem istisnalar hariç ayrılmaya sıcak bakmaz. Avrupa Birliği gibi üye devletleri entegre etmeyi amaçlayan bir proje içerisinde belirli bölgelerin ayrılma talebi ciddi sorun oluşturuyor. AB zor durumda kalıyor. Bakalım Katalonya referandumu sonrasında siyasi olarak neler yaşanacak?