Suriye’de Beşar Esad, 17 Temmuz 2000’de babasının koltuğuna oturmuştu. İktidara gelmesinin 12. yıldönümünü nasıl kutladı bilmiyoruz. Ama, 17 Temmuz’da Şam’da şiddetli çarpışmalar yaşanıyordu. Ayaklanma boyunca Şam genelde sakin kalmıştı. Şimdi durum değişti. Muhaliflerin saldırıları yaygınlaştı. Kendilerine güven arttı. Dün Beşar Esad’a çok yakın üst düzey kişilerin (Savunma Bakanı Davud Raciha ve Esad’ın eniştesi Asıf Şevket) öldürülmesi rejime büyük bir darbeydi. 16 aylık ayaklanmanın en önemli olayıydı. Rejimin moralini toparlaması çok zor. Şam’da çarpışmalar, patlamalar devam ediyor. Suriye’de gelişmeler hızlandı. Beşar Esad iktidarının sonu yaklaşıyor.
Dünkü saldırıdan sonra üst düzey yetkililer arasında çatlaklar artabilir. Son haftalarda rejimin merkezinden bazı isimler ve çok sayıda subay taraf değiştirmişti. Uluslararası topluluk rejim içindeki çözülme sürecini hızlandırabilir. Kaçmayan üst düzey yöneticilerin yüreğine dün korku salındı. İktidar içi darbe ihtimali arttı.
Dün, BM Güvenlik Konseyi’nde Suriye konusu ele alınacaktı. Şam’daki saldırı durumun aciliyetini daha da artırdı. Suriye’de görev yapan ve görev süresi yarın dolacak BM gözlemci heyetinin görev süresinin 45 gün daha uzatılması ve Kofi Annan’ın barış planının BM Şartı’nın 7. bölümü kapsamına alınması tartışılacaktı. Şartın 7. bölümü, Annan Planı’nın koşullarını yerine getirmemesi durumunda Esad rejimine ekonomik ve diplomatik yaptırım uygulanmasına, hatta askerî müdahaleye zemin hazırlayabiliyor. Rusya bunu duymak dahi istemiyor. Bu satırlar yazıldığı sırada Güvenlik Konseyi toplantısı başlamamıştı. Daha sonra oylamanın bugüne (Perşembe) ertelendiği açıklandı. Rusya ve Çin’in tavrının sonucu belirleyeceği biliniyor. Güvenlik Konseyi toplantısı öncesinde yoğun diplomatik temaslar yapıldı. BM ve Arap Birliği Suriye Özel Temsilcisi Kofi Annan Moskova’yı ziyaret ederek Putin’le görüştü. Başbakan Recep Tayyip Erdoğan dün Moskova’ya gitti. Başbakanın temaslarının gündeminde Suriye de vardı. BM Genel Sekreteri Ban Ki-moon, Çin’i ziyaret ederek Cumhurbaşkanı Hu Jintao ile görüştü. Çinlileri ikna etmeye çalıştı.
Rusya’nın tavrını değiştirmesi beklenmiyor. Batı ülkeleri Suriye’deki BM gözlemci heyetinin görev süresinin uzatılmasının yeterli olmadığını, Annan Planı’nı ihlal edenler için daha sert önlemler içeren bir karar gerektiğini savunuyor. İngiltere, bu yönde bir karar tasarısı hazırladı. BM Şartı’nın 7. bölümüne atıfta bulunuldu. ABD, etkili bir karar üzerinde anlaşma mümkün olmayacaksa, BM gözlemci heyetinin görev süresini uzatmanın anlamı olmayacağını ima etti. Rusya tüm bunlara, özellikle de 7. bölüme atıfta bulunulmasına kesinlikle karşı. Rusya’nın kendi önerisi, BM gözlemci heyetinin görev süresinin uzatılmasından ibaretti. Rusya geçmişte Suriye ile ilgili iki karar tasarısını veto etmişti. Güvenlik Konseyi’nin tavrı Suriye’deki iç savaş açısından somut sonuçlar doğuracak.
Çeşitli nedenlerle Suriye’ye askeri bir müdahale yapılması gündemde değil. Beşar Esad’ın ve çevresinin iktidardan uzaklaşmasını isteyen güçler, rejim üzerindeki baskılarını artıracaklar. Muhalefetin birlik içinde olması ve güçlenmesi için çaba harcayacaklar. Rejimin etrafındaki çemberi daraltacaklar. Rusya, kendi çıkarları güvence altına alınmadığı sürece Esad’ı desteklemeye devam edecek gibi. İran’ın desteği de devam edecek. Ama, şöyle veya böyle, Esad rejiminin sonu yaklaşıyor.
Uluslararası Kızıl Haç örgütü, 15 Temmuz’da, Suriye’deki durumu iç savaş olarak tanımladı. 16 aylık halk ayaklanmasında iç savaş bir süreden beri devam ediyordu. Ölü sayısı 15 bini geride bıraktı. Kızıl Haç’ın durumu iç savaş olarak nitelemesi önemli. Artık savaşan tarafların uluslararası savaş hukukuna uymaları gerekiyor. Uymayanlar uluslararası hukuk temelinde yargılanabilir. Rejim yetkilileri, sivillerin öldürülmesi, esir alınan muhaliflerin işkenceye tabi tutulmaları, öldürülmeleri gibi suçlardan yargılanabilecekler.
Kofi Annan’ın sunduğu 6 maddelik planın başarılı olma şansı az. Bu durum, iktidarın Beşar Esad rejiminden yeni bir iktidara devri konusunda uluslararası toplumun bir planı olması ihtiyacını ortadan kaldırmıyor. Düzenli bir geçiş süreci yaşanması, ülkenin kaosa sürüklenmemesi, iktidardaki Nusayri azınlık dahil tüm azınlıkların haklarının güvence altına alınması, ülkenin toprak bütünlüğünün korunması ve krizin bölgesel bir çatışmaya yol açmaması için böylesi bir plana ihtiyaç var.
Beşar Esad ve çevresinin iktidardan düşmesi kadar, onun yerini alacak iktidarın, siyasal yapının ne olacağı çok önemli. “Esad’dan sonra ne olur?”, “Yarınki Suriye nasıl olacak?” soruları cevap bekliyor. Bu soruların cevabı henüz net değil. Bu konuda ciddi planlama yapılması gerekiyor. Dini, mezhepsel, etnik tüm grupların ve tüm vatandaşların haklarının güvence altına alınacağı, bölgede istikrarsızlığa yol açmayacak, demokratik bir Suriye hedeflenmeli.
